Talaga: w jaki sposób budować ataki zespołowe?

O atakowaniu zespołowym mówi się wówczas, kiedy co najmniej dwóch zawodników współdziałających ze sobą, przeprowadza akcję ofensywną za pomocą podania lub podań piłki. Pisze o tym w najnowszym numerze magazynu "Trener" Jerzy Talaga.

Istnieją pewne problemy teoretyczne w ocenie wagi tych działań w taktyce walki sportowej. Jedni przykładają, także w praktyce, bardzo duże znaczenie działaniom zespołowym, podporządkowując im indywidualne postępowanie w grze w sposób zdecydowany. Inni uważają, że działania indywidualne stanowiąc sumę działań zespołowych, nie powinny być im podporządkowywane i ograniczane. Można chyba przyjąć także rozwiązania uniwersalne, gdzie poczesne miejsce w zależności od różnych sytuacji na boisku, mogą egzystować na równi ważkości – obie formy atakowania.

Główną zasadą atakowania zespołowego jest zapewnienie przewagi liczebnej nad przeciwnikiem i stworzenie dogodnej sytuacji do zdobycia bramki. Przypomnieć należy, że ewolucja taktyki atakowania w piłce nożnej postępowała systematycznie w kierunku działalności zespołowej i można przypuszczać, że owa tendencja będzie kontynuowana. Zmuszać ją będzie do tego stałe doskonalenie taktyki gry obronnej, a szczególnie stałe doskonalone sposoby krycia napastników.

Znaczenie wszelkich skutecznych i celowych działań zespołowych w atakowaniu rośnie w kontekście wysokich wymagań w zakresie wydolności organizmu, jakie stawia zawodnikom współczesna gra. Chodzi tutaj nie tyle o obciążenia zawodników w krańcowym wysiłku energetycznym w czasie treningu i w walce sportowej, o ile o grę produktywną, ekstensywną i ekonomiczną na bazie doskonałego przygotowania wydolnościowego. Jeśli współcześnie mówi się o działalności strategicznej i ekonomicznym wysiłku zawodnika, to siłą rzeczy w standardowej działalności (ćwiczenia treningowe) należy uwzględnić dążenie do umiejętności rozkładania sił na wszystkich zawodników 11-osobowego składu drużyny, na wszystkie jej formacje.

Środki atakowania

Do podstawowych środków atakowania zespołowego należą przede wszystkim podania piłki. Po szczegółowym opisie podań piłki w podręczniku poświęconym technice piłki nożnej oraz rozdziałach, gdzie rodzaje podań odgrywają ważną rolę w stylach, systemach i szkołach, czy analizie treści walki sportowej, można podkreślić, że sposób, charakter, jakość i skuteczność podań, rzutują bezpośrednio na taktykę atakowania i bronienia. Zależy od nich wewnętrzna spójność drużyny w walce z przeciwnikiem. 

1. Początek atakowania

Wejście w posiadania piłki stwarza realną możliwość zaatakowania przeciwnika. W przebiegu gry występują pewne okoliczności stwarzające możliwość rozpoczęcia akcji ofensywnej. Zaliczyć do nich można:
– sytuacje wynikające z przepisów gry (rozpoczęcie gry po losowaniu, po straconej bramce, rozpoczęcie drugiej połowy, po spalonym, rzucie wolnym, wrzucie z autu, wykopie od bramki, rzucie rożnym);
– po wywalczeniu piłki w bezpośrednim starciu z przeciwnikiem;
– po przejęciu piłki od przeciwnika (niedokładne podanie, błędy techniczne w opanowaniu piłki).

Charakterystycznym momentem wyjściowym do rozpoczęcia atakowania jest interfaza przechodzenia z bronienia do atakowania, która występuje najczęściej po wywalczeniu piłki, lub po przejęciu jej od przeciwnika na skutek niedokładnego podania. Wejście w posiadanie piłki w fazie bronienia przyczynia się do przeorganizowania ustawienia formacji drużyny i przestawienia się z bronienia na atakowanie w miarę sprawnie i szybko. Nie należy zapominać, że również przeciwnik w takiej sytuacji musi przegrupować swoich zawodników. Która z walczących stron wykona to niełatwe zadanie szybciej, ta uzyska przewagę taktyczną nad przeciwnikiem.

Skuteczne zapoczątkowanie fazy atakowania zależy w dużym stopniu od:
– szybkości decyzji i szybkości lokomocyjnej zawodników;
– zabezpieczenia i wzajemnej asekuracji;
– wyboru miejsca i odpowiedniego partnera do pierwszego podania piłki;
– zaskoczenia i różnorodności akcji.

Szybkość zapoczątkowania fazy atakowania polega na wyłączeniu możliwości udziału napastników przeciwnika w obronie, nie dawaniu obronie przeciwnika czasu do organizowania szczelnego bloku defensywnego, wreszcie na uzyskaniu przewagi liczebnej. Bezpieczeństwo zapoczątkowania fazy atakowania powinno być zagwarantowane tym, że zawodnik posiadający piłkę nie może jej stracić zaraz, szczególnie w pobliżu własnej bramki. Stąd szczególnie istotne są: wzajemna asekuracja i właściwe wybieganie na pozycje.

Najbardziej korzystnym miejscem rozpoczynania atakowania są boczne sektory boiska (na zdjęciu obok). Tutaj zazwyczaj formacja obronna przeciwnika jest najbardziej rozrzedzona, a szybka utrata piłki nie zagraża bezpośrednio własnej bramce. Należy pamiętać również o zasadzie rozpoczynania atakowania w kierunku przeciwnym zakończonej akcji ofensywnej przeciwnika.

2. Rozwijanie (przebieg) atakowania

Druga faza atakowania opiera się na konstruktywnym kontynuowaniu akcji lub kombinacji po wejściu w posiadanie piłki. Najczęściej rozwijanie atakowania występuje po przejęciu piłki we własnej strefie obronnej boiska (strefa I) lub w strefie środkowej (strefa II). W przypadkach przejęcia piłki w strefie atakowania (strefa III), faza rozwijania atakowania występuje rzadziej, ponieważ dochodzi tu do bezpośredniego zagrożenia bramki przeciwnika, a przez to do ściślejszego krycia i częstych strat piłki.

Teoretycznie można założyć, że najlepszym miejscem rozwijania atakowania jest strefa II. Zawodnicy drużyny atakującej mają tutaj stosunkowo najwięcej swobody (luźniejsze krycie). Strefa środkowa w przypadku szybkiej utraty piłki jest w miarę bezpieczna ze względu na odległość od własnej bramki i obecność przed nią obrońców asekurujących bramkarza, wreszcie stosunkowo łatwo jest w tej strefie zorganizować liczebną przewagę nad przeciwnikiem.

Istnieją pewne, ogólne zasady rozwijania akcji atakowania, które można wykorzystać we wszystkich systemach i stylach gry. Zalicza się do nich:
– czynnik czasu,
– zmiana środka ciężkości gry,
– uniwersalne umiejętności zawodników,
– uzyskiwanie przewagi liczebnej nad przeciwnikiem,
– wykorzystanie w grze ofensywnej różnorodnych kombinacji,
– wykorzystanie w drużynie wybitnych indywidualności,
– tendencje do stosowania szerokiego atakowania (skrzydłami),
– zaskoczenie przeciwnika zmiennością form atakowania,
– wykorzystanie błędów przeciwnika, – ruchliwość zawodników atakujących, stosowane zmiany miejsc.

Czynnik czasu

W piłce nożnej dominują dwie cechy motoryki – szybkość i wytrzymałość. Od szybkości przeprowadzonych akcji ofensywnych zależy w dużym stopniu końcowy rezultat i efekt walki sportowej. Oprócz szybkości lokomocyjnej zawodników, bardzo ważnym elementem gry są: szybkość operowania piłką, szybkość działania taktycznego, szybkość reakcji. Szybkość decyzji o tworzeniu określonych sytuacji na boisku (fragmentów gry), kompleksowe działania zawodników, powinny być odpowiednio rozłożone w czasie trwania walki.

Istnieją pewne wzorce stosowania odpowiedniego tempa gry nie tylko podczas rozwijania atakowania. I tak, w pierwszej fazie tempo gry jest najwolniejsze mając na celu "wywabienie" przeciwnika do przodu, stosując podania krótkie, poprzeczne, z przyjęciem piłki i prowadzeniem.

W fazie drugiej – nastąpić powinno przyspieszenie tempa gry przy pomocy szybkości podań prostopadłych, przy ograniczonym prowadzeniu i przyjęć piłki. Natomiast w fazie trzeciej, akcje ofensywne powinny być najszybsze, w miarę możliwości bez przyjęcia piłki, akcje powinny pomagać w szybkim zdobywaniu terenu w kierunku bramki przeciwnika i stwarzać dogodne sytuacje do strzału.

Zmiana środka ciężkości gry 

Atakowanie serią podań piłki w środkowej strefie boiska powoduje koncentrację uwagi obrońców przeciwnika. Ograniczyć ją można wykorzystaniem długich podań, zmieniających kierunek atakowania. Szybka zmiana środka ciężkości gry, szczególnie długimi podaniami, dezorganizuje obronę przeciwnika i działa zaskakująco na jej poczynania.

Posłużymy się przykładem takiego działania: atak skrzydłami – zmiana kierunku gry długim podaniem w drugą stronę boiska. Zakończenie cztero-podaniowej akcji strzałem w sytuacji rozproszenia bloku obronnego przeciwnika (na zdjęciu obok). Różnorodność i szybkość różnych form atakowania przy wykorzystaniu zmiany środka ciężkości gry, jest niewygodne dla broniących. 

Uniwersalne umiejętności zawodników

Już dawno atakowanie przestało być domeną nominalnych napastników. Współczesny poziom gry w piłkę nożną wymaga od wszystkich zawodników wysokich, wszechstronnych umiejętności atakowania i bronienia bez względu na zajmowaną pozycję w drużynie.

Akcje ofensywne prowadzone są zarówno przez napastników, jak i obrońców. Szczególne wymagania stawia się w tych czynnościach obrońcom, którzy z podstawowych działań destrukcyjnych, muszą szybko przestawić się na działania konstruktywne.

Przegrupowanie obrońców z II do III sektora boiska (szczególnie dotyczy to bocznych obrońców) stwarza im możliwość zakończenia akcji ofensywnych dośrodkowaniem, a nawet strzałem (na zdjęciu obok). Z kolei udział obrońców w działaniach ofensywnych, po stracie piłki wymaga doskonałego radzenia sobie w czynnościach bronienia. Współczesna taktyka wymaga od zawodników uniwersalnych umiejętności w walce na boisku. Skuteczna gra obrońców w czynnościach atakowania i napastników w czynnościach bronienia, potwierdza potrzebę i konieczność uniwersalnego nauczania techniki i taktyki w procesie treningowym.

Zmiana tempa i rytmu atakowania

Często mówi się, że gra jest wolna lub szybka, lub, że zawodnicy umieją narzucić tempo przyspieszając lub zwalniając akcje atakowania. Zmiana tempa gry polega nie tylko na skoncentrowaniu szybkości lokomocyjnej, ale także na sile uderzeń piłki, gry bez przyjęcia piłki. I są to czynniki przyspieszające tempo gry. Z drugiej strony, zwalnianie tempa mieści się w ramach celowego działania zawodników mającego na celu „uspokojenie” szybkiej, ale nie dowolnej gry, pełnej strat piłki. Zmienność tempa gry, uzależniona jest przede wszystkim od taktycznego planu, analizy jej przebiegu, od klasy przeciwnika, wyniku bramkowego, stanu emocjonalnego, kondycji, czasu gry, itp.

O ile próby forsowania tempa w grze widziane są tu i ówdzie na naszych piłkarskich boiskach, to gra rytmem jest już rzadziej stosowana, bowiem wymaga widocznej dla wszystkich arytmiczności gry, z acyklicznymi i niestandardowymi ruchami.

Gdzie więc można dopatrzeć się i szukać rytmu w tej dyscyplinie sportowej? Wbrew pozorom, czołowi zawodnicy, reprezentanci światowego poziomu, potrafią tworzyć płynne, rytmiczne akcje i kombinacje. Charakterystyczne dla tego sposobu gry jest stosunkowo wolne rozpoczynanie akcji ofensywnej, a przyspieszanie ich bliżej bramki przeciwnika. Uzyskiwanie przewagi liczebnej nad przeciwnikiem. W ustawicznej rywalizacji pomiędzy napastnikami a obrońcami, istniała i nadal istnieje tendencja do uzyskiwania przewagi liczebnej. Szczególne znaczenie ma ono w fazie atakowania, ponieważ w pojedynku obrońców z atakującymi, ci pierwsi znajdują się w lepszej sytuacji taktycznej, ponieważ działalność destrukcyjna jest prostsza i łatwiejsza. W atakowaniu przewaga liczebna stwarza lepsze możliwości operowana piłką z tendencją do podania piłki wolnemu partnerowi, najlepiej, aby był to strzelec. Najczęściej chodzi o jak najszybsze przegrupowanie zawodników z pozycji wyjściowej do ofensywnej przewagi liczebnej w miejscu najdogodniejszym do atakowania.

Najkorzystniej bywa wtedy, kiedy: – uzyska je zawodnik znajdujący się przy piłce;
– jeśli w równowadze liczebnej któryś z obrońców opuścił miejsce w formacji obronnej i jeśli w tym miejscu, napastnicy zdobędą tę przewagę;
– jeśli przy równowadze liczebnej, do napastników dołączy ktoś z partnerów, przemieszczając się szybko z innego miejsca na boisku;
– napastnikowi uda się przejąć niedokładne podanie przeciwnika.

Trzeba pamiętać, że przewaga liczebna utrzymywana jest dość krótko, dlatego należy wykorzystywać ją szybko. Klasyczne przykłady nauczania zachowania napastników w przewadze liczebnej, to popularne ćwiczenia w formie fragmentów gry: 2x1, 3x1, 3x2, 4x3, 4x2, itp. Następnie w formie gry uproszczonej.

Wykorzystanie różnorodnych kombinacji

W akcjach atakowania zespołowego stosuje się różne kombinacje złożone z kilku lub więcej podań piłki. Różnorodność tych kombinacji przeprowadzanych w swoich polach działania bez/lub ze zmianą miejsc, wykonywane jest częściej w oparciu o inwencję, improwizację zawodników, rzadziej przy wykorzystaniu ustalonych schematów.

Działania ofensywne przeprowadzane są najczęściej środkiem boiska, lub "atakować skrzydłami, a kończyć środkiem boiska" (na zdjęciu obok).

Wykorzystanie wybitnych indywidualności. Jak już wspomniano, w piłce nożnej mimo zdecydowanej większości działań zespołowych, jest także miejsce na wykorzystanie zawodników, którzy wyróżniają się w drużynie wybitnymi umiejętnościami. W działaniu taktycznym bardzo cenieni są zawodnicy o cechach dominujących, np. o predyspozycjach do kierowania grą (zawodnik rozgrywający).

Są to jednostki najczęściej bardzo sprawne technicznie, o wybitnych cechach podejmowania trafnych decyzji w różnych fragmentach gry i rozgrywaniu piłki z partnerami lub atakowania indywidualnego. Najczęściej tacy zawodnicy nie są wiązani przez trenera schematem rozgrywania piłki, ale pozwala się im na osobistą inicjatywę i improwizację.

W konkretnych sytuacjach podczas walki sportowej podejmują decyzję o przyspieszaniu lub zwalnianiu tempa gry, podaniami piłki wpływają na odciążenie gry jedną stroną boiska, podpowiadają partnerom by uwalniali się od kryjącego przeciwnika, pilnują by stałe fragmenty gry były wykonywane zgodnie w ustalonym sposobem, odgrywają ważną rolę w interfazach atakowania i bronienia. Mieć w drużynie takiego playmarkera to majątek. Niestety, nawet w czołowych zespołach na świecie jest ich niewielu.

Szerokie atakowanie

Stara zasada piłkarska: "im szerzej atakują napastnicy, tym trudniej dla broniących", nie zawsze sprawdza się w każdym przypadku, ponieważ zbyt duża odległość między sobą ujemnie wpływa na komunikację między nimi. Jednak przy elastycznym, szerokim atakowaniu, przy wykorzystaniu całej szerokości boiska, prowadzona jest tak zwana gra skrzydłami, stwarzająca dogodne okazje do rozrzedzenia struktury obronnej przeciwnika w środku boiska, skąd w okolicach pola karnego, pada najwięcej strzałów i bramek.

Warto w tym miejscu zauważyć, że szerokie atakowanie nie zależy tylko od skrzydłowych operujących blisko linii bocznych boiska, ale także od zawodników grających na innych pozycjach, którzy po zmianie miejsc znaleźli się blisko linii bocznych (np. jak na zdjęciu obok).

Zaskoczenie przeciwnika zmiennością form atakowania wiąże się z ruchliwością atakujących, z wariantami taktycznymi przygotowanymi przed walką na boisku lub wykorzystanymi doraźnie, improwizowanymi lub dyktowanymi w odpowiedniej chwili przez trenera albo przez rozgrywającego w przebiegu gry.

Współczesne warunki gry dyktowane wysokimi umiejętnościami broniących, zmuszają napastników do stosowania różnych form atakowania, wśród których – zaskoczenie zawsze pozostanie ich mocną bronią.

Do najlepszych form zalicza się naprzemienne atakowanie, raz szybkie, innym razem pozycyjne, raz wciąganie przeciwnika na własną połowę boiska, innym razem kontratakowanie po przejęciu piłki. Integralność z zaskoczeniem przeciwnika, zachowywać muszą także: zmiany środka ciężkości gry, zmiany tempa i rytmu gry oraz wykorzystanie różnych kombinacji atakowania skrzydłami i środkiem boiska (np. na zdjęciu obok).

Wykorzystanie błędów przeciwnika

Przypomnieć trzeba, że straty własne w meczu wynoszą ok. 60%, co jest charakterystyczne dla piłki nożnej, różniące futbol od strat w innych grach zespołowych. Oznacza to, że w taktyce piłki nożnej istnieje konieczność nastawiania zawodników na nieoczekiwane okazje do przejęcia piłki na skutek błędów przeciwnika i możliwości do kontratakowania.

Najczęściej wykorzystanie błędów przeciwnika zależy od: stopnia aktywności ruchowej (ruchliwości wobec przeciwnika posiadającego piłkę i pozostałych jego partnerów), wykształconych cech wolicjonalnych (agresywność, bojowość w każdym miejscu i każdej chwili).

Ruchliwość zawodników atakujących, stosowanie zmiany miejsc. Przebieg walki sportowej w piłce nożnej, dążenie do wykazania wysokiego stopnia skuteczności gry, wskazują wyraźnie, że w zespołowości działania dominuje duża ruchliwość wszystkich zawodników, niezależnie od zajmowanej pozycji i czasu trwania walki. Specyficzny, acykliczny charakter czynności ruchowych znajduje potwierdzenie w długości przebieganego dystansu zrywami i sprintem.

Szczególne miejsce wśród nich mają dynamiczne zmiany miejsc w atakowaniu. Im bardziej statyczna jest gra atakujących, tym łatwiejsze zadanie broniących. W dużym stopniu utrudniają broniącym te zadania - zmiany miejsc wykonywane przez atakujących zarówno bez, jak i z piłką, szczególnie przy kryciu indywidualnym - każdy swego.

Atakującym chodzi nie tylko o zamieszanie spowodowane w szeregach broniących, o dezorganizację całej formacji obronnej, ale także o wykorzystanie tych sytuacji do zakończenia tego manewru taktycznego wyrobieniem sobie dogodnej sytuacji podbramkowej i bezpośredniego zagrożenia bramkarzowi przeciwnika (np. jak na zdjęciu obok).

3. Zakończenie atakowania

Każda z trzech faz atakowania ma swe znaczenie, ale zakończenie atakowania jest najbardziej zauważane, szczególnie, kiedy owocem zmagań z przeciwnikiem jest celny strzał, a przede wszystkim zdobyta bramka. Wyprzedzając nieco kolejność, dostatecznie dużo uwagi poświęcono tej fazie przy okazji analizy wartości wymiernych, a przede wszystkim takich jak strzał. Podczas atakowania powstają pewne wpływy przestrzennego i czasowego nacisku na napastników. Z uwagi na ścisłe krycie stosowane najczęściej w okolicach pola karnego, atakujący częściej tracą piłkę, a przez to wyraźnie zmniejsza się ich skuteczność gry. Jak już wspomniano, nawet najlepsi napastnicy dopiero co 6-7 akcję kończą strzałem, a tylko 0,6 do 1,5% strzałów kończy się zdobyciem bramki.

W efekcie tych skomplikowanych sytuacji towarzyszących zakończeniu atakowania, istnieje możliwość poprawienia wskaźników skuteczności przez nauczanie strzałów w warunkach zbliżonych do fragmentów gry, występujących najczęściej w tej fazie. Korzystne sytuacje strzeleckie wypływają w samej grze z przebiegu różnych akcji i kombinacji i zależą najczęściej od pomysłowości, umiejętności i zdecydowania strzelców bramek.

Pobierz magazyn "Trener"!