Grga Zlatoper: piłkarz Legii i dziennikarz. Szpieg i mason?

Czytaj też: Tomasz Rząsa: Lech jest teraz zamknięty na cztery spusty

Urodził się w chorwackiej wiosce, która była częścią Austro-Węgier. Dorastał jako mieszkaniec Królestwa Serbów, Chorwatów i Słoweńców. Emigrował z jugosłowiańskim paszportem. Umierał jako Amerykanin. Grał w piłkę, jednocześnie studiował i był dziennikarzem korespondentem dziennika z Belgradu. Z czasem stał się głosem z USA na Bałkanach.

Człowiek renesansu

Grga Zlatoper i jego historia życia wymykają się schematom. Zaczęło się zwyczajnie, od zamiłowania do piłki. Zdecydował się na treningi w roli bramkarza. Wpierw występował w HNK Dinara, potem odszedł do klubu występującego w Szybeniku. W jugosłowiańskiej ekstraklasie zadebiutował w sezonie 1932/1933 jako gracz HASK Zagrzeb. Po drodze była też gra w Belgradzie, a przede wszystkim studia. Zlatoper był postacią wszechstronną. Grał w piłkę, był mistrzem Jugosławii w wioślarstwie, studiował filozofię, a z czasem zajął się też ciałem, kształcąc się na kierunku kinezjologii.

Rozmawia z Torresem i Burgosem, umrze jak Ricksen

Czytaj też

Rozmawia z Torresem i Burgosem, umrze jak Ricksen

Studencki program wymiany Erasmus jeszcze nie istniał, gdy Zlatoper udał się na dalsze studia do Warszawy. Już wtedy współpracował z "Politiką", gazetą, która wciąż istnieje w Serbii. W 1935 roku pojawił się w składzie Legii, choć długo tylko z nią trenował. O miejsce w składzie rywalizował między innymi z Antonim Kellerem. Trenował wspólnie choćby z Henrykiem Martyną, jednym z najlepszych przedwojennych piłkarzy w polskiej piłce. Zadebiutował w przegranym 0:5 meczu z Wisłą Kraków, choć wszedł na boisko w trakcie spotkania, gdy Biała Gwiazda wygrywała już trzema bramkami.

Zlatoper w Legii zagrał w trzynastu meczach, choć tylko w dwóch lepszy okazywał się zespół ze stolicy. Wojskowi pokonali wówczas 2:1 Warszawiankę oraz 2:0 Śląsk Świętochłowice. Legia czasów Zlatopera nie była potentatem. W 1935 roku zajęła trzecie miejsce od końca, a dwanaście miesięcy później uplasowała się na ostatniej lokacie. Był to jednak sezon, w którym z pierwszej ligi wykluczono Dąb Katowice. Wszystko przez bramkarza Mroza ze Śląska Świętochłowice, który przyjął od okolicznych rywali trzysta złotych łapówki za popełnienie poważnych błędów.

Piłka nożna była dla Chorwata w Warszawie dodatkiem. Głównym zajęciem Zlatopera były studia i praca dziennikarska. Bramkarz Legii regularnie zajmował się sportem (choćby relacją z meczu Polska - Jugosławia 4:0 w 1937 roku). Dodatkiem były inne dyscypliny sportu, a także polityka. Chorwat był lubiany w środowisku i regularnie zapraszany na bale. Na jednym z nich powstała fotografia, na której znajduje się wraz z Mieczysławem Ścieżyńskim, prezesem Związku Dziennikarzy, oraz Aleksandarem Vukceviciem, ministrem pełnomocnym Jugosławii w Warszawie, będącym też posłem nadzwyczajnym.

Polskie związki

Jeszcze przed powrotem do Jugosławii, Zlatoper był powołany do reprezentacji polskiej ligi z kadrą Wilna. Jako student miał także okazję zagrać w kadrze akademików. W trakcie II Wojny Światowej zdecydował się szukać materiałów w Czechach. Gdy wkroczyli tam naziści, wrócił do Jugosławii. Ją także szybko opuścił, choć w doborowym towarzystwie króla i ministrów. Potem związał się z Wielką Brytanią, gdzie pracował dla BBC. Ostatecznym kierunkiem emigracji okazały się Stany Zjednoczone. Zlatoper nie chciał mieszkać po wojnie w komunistycznym kraju.

Rozmawia z Torresem i Burgosem, umrze jak Ricksen

Czytaj też

Rozmawia z Torresem i Burgosem, umrze jak Ricksen

Piłka U24 i młodsi sportowcy? Igrzyska nowych perspektyw

Czytaj też

Piłka U24 i młodsi sportowcy? Igrzyska nowych perspektyw

Po przyjeździe do USA nie uniknął polskich związków. Jego żoną została Renata Jurkiewicz, która była Amerykanką, ale miała wiadome pochodzenie. Chorwat doskonale odnalazł się w nowej rzeczywistości i na lata został dziennikarzem "Głosu Ameryki", wcześniej pracując w radiu "Wolna Europa". Zostając pracownikiem rządowej rozgłośni, automatycznie został wrogiem w Jugosławii rządzonej przez Josipa Broz Titę.

"To głos Ameryki"

Zlatoper, choć prowadził program w USA, został jednym z najpopularniejszych dziennikarzy w Jugosławii. "Tu Waszyngton. Głos Ameryki. Mówi Grga Zlatoper". To powitanie przeszło do historii. Słuchanie programu było jednak zabronione przez rząd Tity, mimo że Jugosławia była państwem najbardziej aksamitnym pod względem komunistycznych ograniczeń. Jeśli gdzieś była odwilż, to właśnie na Bałkanach, na co wpłynęła krnąbrność Tity i jego konflikt z pozostałymi komunistycznymi przywódcami z innych państw. Nie zmieniało to faktu, że wolność prasy nie istniała. Za słuchanie ”Głosu Ameryki” można było trafić do więzienia.

Piłka U24 i młodsi sportowcy? Igrzyska nowych perspektyw

Czytaj też

Piłka U24 i młodsi sportowcy? Igrzyska nowych perspektyw

Boniek: na koronawirusie straciliśmy już 60 milionów

Czytaj też

Boniek: na koronawirusie straciliśmy już 60 milionów

Zlatoper prowadził programy mieszanką dwóch języków: serbskiego i chorwackiego. Miał styl, którym rozkochał słuchaczy. Z tamtych czasów pochodzi jedna z historii opisująca go. ”Pewnego razu opowiedział o strasznej burzy. Piorun uderzył w pana Petrovicia, który pilnował owiec. W smutnym losie całego Petrovicia, śmieszne było, że Zlatoper prostego pasterza potrafił przedstawić jako dżentelmena”.

Władzom Jugosławii nie były w smak programy Zlatopera. Pozostawało tylko zabranianie obywatelom słuchania zachodnich stacji radiowych. Swoje zdanie na temat dziennikarza wyraził przy okazji jednego z balu dla dyplomatów wyraził pracownik ambasady Jugosławii w Pradze. – Zlatopera mogę określić jednym słowem: żart – powiedział w obecności przedstawicieli innych państw.

Szpieg i mason?

Nie ma wątpliwości, że Zlatoper był uznanym dziennikarzem, który regularnie relacjonował najważniejsze wydarzenia. Spotkania prezydentów, konflikty zbrojne, najważniejsze sportowe imprezy. Był choćby wśród sprawozdawców igrzysk olimpijskich w Helsinkach. To przy tej okazji zaczęły pojawiać się informacje, że jest… szpiegiem.

Nie brakuje osób, które twierdzą, że Zlatoper współpracował z CIA. Archiwa dotyczące tej sprawy są puste. Pewne jest, że Chorwat założył Związek Sportowców Wolnych Krajów Europy Wschodniej. W ten sposób miał wspomagać olimpijczyków–bezpaństwowców. Po latach ujawniono dokumenty, które wykazały, że jego inicjatywa była finansowana przez Kongres Stanów Zjednoczonych. Pieniądze pochodziły z budżetu CIA, z którego trafiła większość z kwoty trzech milionów dolarów.

W 1967 roku Zlatoper otrzymał nagrodę Agencji Informacyjnej USA, którą przyznał mu Departament Stanu. Narodowe Archiwum Stanów Zjednoczonych ma w swoich zbiorach odtajniony raport Agencji Informacji dotyczący działalności radiowej Zlatopera i "Głosu Ameryki". Został on w nim określony jako najpopularniejszy dziennikarz w Jugosławii. Taki tytuł przypadł mu po przeprowadzeniu ankiety przez agentów działających wśród ludzi na terenie Bałkanów. Na działalność szpiegowską nie ma wielu dowodów, ale… zawsze zostaje ”ale”. Na pewno Zlatoper miał kontakty z przedstawicielami służb i rozmawiał z nimi na temat swoich projektów.

Boniek: na koronawirusie straciliśmy już 60 milionów

Czytaj też

Boniek: na koronawirusie straciliśmy już 60 milionów

Bez złota, kobiet i Polaków. "Istotą igrzysk nie jest zwyciężyć"

Czytaj też

Bez złota, kobiet i Polaków. "Istotą igrzysk nie jest zwyciężyć"

Intrygującym elementem życia byłego piłkarza Legii miała być też działalność w loży masońskiej. To temat okryty tajemnicą, ale udokumentowany przez Zorana Nenezicia. Człowieka, który w 1990 roku został wielkim mistrzem loży masońskiej Jugosławii. Nenezić jest autorem książki o wolnomularzach na Bałkanach w latach 1764-1980. Ma dostęp do wielu dokumentów i zapewniał, że Zlatoper był członkiem waszyngtońskiego oddziału, w którym spotykali się emigranci z Bałkanów.

Jugosłowianin czy Chorwat?

Chorwat czy Jugosłowianin? Formalnie Zlatopera można teraz traktować jako przedstawiciela pierwszego kraju. Sam dziennikarz miał się określać jako Jugosłowianin. To częste, nawet w teraźniejszości, wśród starszej generacji. Tożsamość to kwestia trudna wśród mieszkańców Bałkanów.

– Nigdy nie nazwał się Chorwatem. Zawsze czuł się Jugosłowianinem – opowiadał Barry Brkić, kolega Zlatopera z "Głosu Ameryki”. – Kiedy dowiedział się, że ma nowotwór, zaprosił mnie na obiad. Kazałem mu się o mnie nie martwić. Po śmierci zaprosiła mnie jego żona. Przyznała, że Grga chciał być pochowany z kawałkiem rodzimej ziemi. Spytała mnie czy nie mam chorwackiej gleby w domu. Miałem tylko słoik muszli z Morza Adriatyckiego. Chętnie go podarowałem. Przez całe życie był z Jugosławii, ale umarł jako Chorwat – stwierdził Brkić.

Zlatoper zmarł w Stanach Zjednoczonych 4 lipca 1976 roku. Miał 65 lat. W tej chwili spoczywa razem z żoną. Ich mogiła znajduje się na cmentarzu w Westminster w stanie Vermont.

Bez złota, kobiet i Polaków. "Istotą igrzysk nie jest zwyciężyć"

Czytaj też

Bez złota, kobiet i Polaków. "Istotą igrzysk nie jest zwyciężyć"