Początki "Świętej Wojny". Sto lat temu rozegrano pierwsze, oficjalne derby Krakowa

Zobacz też: 10 lat od "samobója" Mariusza Jopa. "Wolałbym, aby to się nigdy nie wydarzyło"

Oczywiście derby z 1920 roku nie były pierwszymi. Przecież Cracovia i Wisła powstały w 1906 roku. To dwa najstarsze istniejące kluby w Polsce. Starsze były tylko drużyny lwowskie – Lechia, Czarni i Pogoń – ale dwie pierwsze już dziś nie istnieją, a trzecia leży poza obecnymi granicami naszego kraju.

Pierwsze zapiski na temat lokalnego starcia pochodzą z 20 września 1908 roku. Początkowo mecz miał być rozegrany tydzień wcześniej, ale uniemożliwił to ulewny deszcz. Na Błoniach padł remis 1:1 po golach Jana Górskiego (42. dla Wisły) i Stanisława Szeligowskiego (45. dla Cracovii). Sędzią tamtych zawodów był... rezerwowy Pasów, Józef Stoeger. A tak wyglądają prasowe zapowiedzi i relacja ze spotkania, które ukazały się w dzienniku "Czas":

Warto zauważyć, że w bramce Wisły stanął... Brożek. 18-letni wówczas Franciszek Brożek, późniejszy reprezentant Polski na igrzyskach olimpijskich w Paryżu (1924) w strzelectwie sportowym. Wielki patriota, podpułkownik piechoty, zamordowany przez NKWD w 1940 roku w Charkowie.

Co ciekawe, tamto starcie o mistrzostwo Krakowa poprzedziły zawody w czterech innych dyscyplinach: biegu na sto metrów, skoku o tyczce, rzucie dyskiem i rzucie oszczepem. We wszystkich wygrali przedstawiciele Cracovii, choć w dwóch pierwszych wiślacy w ogóle nie startowali.

Niemal na pewno Cracovia już wcześniej mierzyła się z Wisłą, ale w czasie II Wojny Światowej zaginęły jakiekolwiek dokumenty i pamiątki, które mogłyby to potwierdzić. Dr Józef Lustgarten, od września 1906 roku piłkarz Cracovii i pomysłodawca jej nazwy wspominał: – W 1906 roku organizowaliśmy turniej z udziałem 16 zespołów. Wygrali turniej biało-czerwoni przed Cracovią, czerwonymi i Wisłą. W tymże samym roku biało-czerwoni połączyli się z Cracovią, zaś czerwoni z Wisłą. Nie ulega dla mnie wątpliwości, że także w 1907 roku graliśmy z Wisłą, ale wtedy prasa pracowała na zupełnie innych zasadach, dokumentacja nie była rzeczą najważniejszą. Dlatego nie ma możliwości odnalezienia opisanych źródeł tych spotkań. Pamiętajmy, że nie mieliśmy wtedy jeszcze państwowości polskiej, a austriackim zaborcom wcale nie zależało na rozwoju sportu w Galicji.

Już dwa tygodnie później doszło do rewanżu. 4 października 1908 r. Cracovia wygrała 3:1 i sięgnęła po prymat w mieście. W sumie pierwsze 10 spotkań, aż do końca 1912 roku, miało charakter towarzyski.

Wisła Kraków 1:0 Cracovia
12 września 1909 rok

⚽ Strzelcem gola dla Wisły był jej napastnik - Antoni Poznański, późniejszy założyciel Legii Warszawa

16 lat później wynaleziono telewizor. pic.twitter.com/S3LMUjplhA

— oswald chesterfield cobblepot (@swirkibajerki) May 1, 2020

1913: pierwsze derby Krakowa o stawkę

W 1911 roku kluby lwowskie i krakowskie założyły Związek Polski Piłki Nożnej – protoplastę PZPN – i zaproponowały organizację mistrzostw Galicji. FIFA zatwierdziła rozgrywki, bo przedstawiciele ZPPN zasiadali we władzach zaborczej, austriackiej federacji piłkarskiej (ÖFV) i z jej ramienia uczestniczyli w kongresach FIFA.

ZPPN rozwijał się prężenie, w 1913 roku zrzeszał już 24 kluby i w maju wystartował z pierwszą edycją mistrzostw Galicji o puchar przechodni "Ilustrowanego Kuriera Codziennego". 8 maja, przy przejmującym zimnie i ulewnym deszczu, na oczach ok. tysiąca osób, Cracovia wygrała 2:1 po dwóch golach Antoniego Poznańskiego.

Ten najwybitniejszy polski piłkarz przed I Wojną Światową do 1910 roku grał dla Wisły (m.in. we wspomnianych pierwszych derbach). Był skrzydłowym tak doskonałym, że Austriacy powoływali go do swojej reprezentacji. Po wybuchu wojny Poznański trafił do Legionów Polskich i w 1915 na Wołyniu zainicjował założenie drużyny piłkarskiej przy Komendzie Legionów. Jest więc założycielem Legii, bo tak kilka miesięcy później nazwano ją na wniosek Stanisława Mielecha, innego legionisty wywodzącego się z Cracovii.

Tak Poznańskiego wspominał Józef Kałuża: "Nieporównany solista był jednocześnie idealnym współpartnerem kombinacji. Jego niebywałe zmiany z Mielechem na skrzydle doprowadzały do rozpaczy przeciwników. On też był prawzorem ustawiania się środkowemu napastnikowi do wypuszczonej piłki (na 'vory'), co przyniosło katastrofalne klęski drużynom wiedeńskim i budapesztańskim."

W maju 1919 roku skończył szkołę lotniczą i w wojnie polsko-bolszewickiej latał na myśliwcach. 31 maja 1921 roku lądował w gęstej mgle na lotnisku we Lwowie. Rozbił samolot i odniósł ciężkie obrażenia, na skutek których zmarł trzy dni później w lwowskim szpitalu. Na wieść o jego śmierci w Krakowie rozegrano towarzyski turniej, z którego środki przeznaczono na wsparcie rodziny zmarłego. Jak widać, dobroczynność nie jest domeną tylko naszych czasów...

Ale wróćmy do derbów. W listopadowym rewanżu Wisła wygrała 1:0 po golu Tadeusza Przystawskiego i to do niej trafił tytuł pierwszego mistrza Galicji. Ale nie na długo. W jej składzie wystąpiło bowiem trzech Czechów ze Sparty Praga, a kapitan Białej Gwiazdy podał sędziemu ich fałszywe nazwiska. ZPPN przyznał wobec tego walkower 5:0 dla Cracovii.

Tak pisał o tym "Ilustrowany Kurier Codzienny": "Zauważyliśmy na boisku w drużynie Wisły ludzi zupełnie tutaj nie znanych, Peka i Spindlera z praskiej Sparty (był jeszcze trzeci, niejaki Pek – przyp. red.). Jaką wartość przedstawia kapitan drużyny, który sędziemu podaje fałszywe nazwiska graczy? [...] Żywimy nadzieję, że nasz związek footballowy zajmie w tej sprawie odpowiednie stanowisko i nie cofnie się przed użyciem jak najenergiczniejszych środków. [...] Faktyczny stan rzeczy i regulamin Związku wskazuje, że mistrzostwo wraz z pucharem przypadnie Cracovii z powodu udziału w matchu nie meldowanych graczy w drużynie Wisły." Tak też się stało.

Drugiej edycji rozgrywek nie dokończono z powodu wybuchu I Wojny Światowej. Wojsko zajęło tereny Wisły, która na ponad cztery lata zawiesiła działalność. Nastąpiła długa przerwa w derbowej rywalizacji.

Jesienią 1918 roku Józef Lustgarten, po odbyciu służby w legionach, miał powiedzieć do wiślaków: – Wracajcie do siebie. Dla silnej Cracovii potrzebna jest silna Wisła. Już we wrześniu derby powróciły. Pasy wygrały 3:2 (gole Mielecha – dwa – i Józefa Kałuży, dla Wisły dwa gole Henryka Reymana), ale ten wynik nie przynosił hańby Czerwonym. "Jeżeli się zważy, że Wisła pracuje w warunkach trudnych, gdyż nie posiada własnego boiska, trzeba przyznać, że jej sportowy wysiłek jest wyjątkowo poważny. Istnienie drugiego silnego Stowarzyszenia sportowego ożywi niezawodnie ruch sportowy Krakowa" – pisał "Czas".

Do rewanżu doszło 10 listopada, w dniu powrotu do Polski Józefa Piłsudskiego, dzień przed datą wybraną historycznie na pamiątkę odzyskania niepodległości. Wisła wygrała 1:0. Do końca 1919 roku rozegrano jeszcze dwa spotkania (3:1 dla Wisły, 1:0 dla Cracovii). Kolejne derby miały być pierwszymi o oficjalną stawkę...

W grudniu 1919 r. powstał Polski Związek Piłki Nożnej. Wśród członków pierwszego zarządu niemal komplet stanowili działacze dawnego ZPPN. Współautorem statutu był Lustgarten, pierwszym prezesem został działacz Cracovii i ostatni prezes ZPPN Edward Cetnarowski (w 1921 był w gronie założycieli "Przeglądu Sportowego"), a pierwszą siedzibą – Kraków.

Wiosną 1920 roku rozpoczęły się pierwsze ogólnokrajowe rozgrywki o mistrzostwo Polski w piłce nożnej. Ich system opracowali, jakżeby inaczej, działacze z Krakowa. Kraj podzielono na pięć okręgów: krakowski, lwowski, łódzki, poznański i warszawski, których mistrzowie jesienią mieli się zmierzyć w turnieju finałowym.

18 kwietnia Cracovia zainaugurowała rywalizację meczem z Jutrzenką Kraków. Był to historyczny, pierwszy w kraju mecz rozgrywek mających wyłonić mistrza Polski. Pasy wygrały 8:0, a Józef Kałuża strzelił sześć goli.

W drugiej kolejce doszło do derbów, a Cracovia doznała pierwszej oficjalnej porażki. 13 maja 2020 roku mija sto lat od tego wydarzenia. Choć trudno w to uwierzyć, do dziś nie wiadomo, kto strzelił decydującego gola... Ba, nieznany jest nawet pełen skład Wisły. W prasowych relacjach wymieniana jest jedynie obrona gości w składzie Szubert – Bujak, Cepurski (grano w ustawieniu 1-2-3-5).

100 lat temu rozegrano pierwsze historyczne Derby Krakowa w oficjalnych rozgrywkach piłkarskich w Polsce. Zwyciężyła Wisła Kraków 1:0. Sędzią meczu był Amerykanin George Burford. Pięć lat później wynaleziono telewizor.

Wisła Kraków 1:0 Cracovia
13 maja 1920 rok pic.twitter.com/4iM9liYDM4

— oswald chesterfield cobblepot (@swirkibajerki) May 13, 2020

Wynik był sensacją, bo Cracovia miała w tamtym czasie bodaj najlepszą drużynę w historii. Przystąpiła jednak do meczu osłabiona brakiem Kałuży i Poznańskiego, co "dawało się niezmiernie odczuć" w jej ofensywnych poczynaniach. Relacja "Gońca Krakowskiego": "O grze Wisły trudno coś konkretnego napisać. Napastnicy Wisły przez trzy czwarte gry statystowali, nie przeprowadzając żadnych ataków. Cała akcya bowiem skupiła się na połowie boiska Wisły, względnie w obrębie pola karnego. Pod bramką Wisły gromadziło się przez cały prawie przeciąg zawsze dwudziestu graczy - trudno więc było napastnikom Cracovii - mimo ich, momentami fenomenalnej gry - uzyskać jakikolwiek punkt. Z drugiej strony honor obrony bramki czerwonych przypisać należy nie tyle doskonałym ile wzbudzającym swą postawą respekt bekom Bujakowi i Cepurskiemu oraz przytomnemu bramkarzowi Szubertowi".

Sprawozdawcy wszystkich lokalnych gazet tak się podekscytowali niezwykłym przebiegiem meczu, że zapomnieli podać nazwisko strzelca gola. Nie pominęli za to sędziego, którym był... Amerykanin. George Burford nie wywiązał się jednak dobrze ze swej roli. Tak jego pracę opisał "Ilustrowany Kurier Codzienny":

"Goniec Krakowski" podsumował: "Zawody onegdajsze pozbawiły wprawdzie Cracovię, zupełnie niezasłużenie, dwóch punktów - jednak nie świadczy to o niemożliwości zdobycia mistrzostwa. Cracovia rozegra jeszcze raz zawody z Wisłą, a dopiero od wyniku tychże zależeć będzie, komu przypadnie tytuł mistrzów okręgu krakowskiego."

I rzeczywiście, Pasy wzmocnione na powrót Kałużą i Poznańskim nie przegrały już żadnego meczu w Klasie A okręgu krakowskiego (była również Klasa B, w której grały rezerwy i słabsze kluby), a 27 czerwca wzięły rewanż na Wiśle wygrywając 4:1. W sumie strzeliły 28 goli, a straciły tylko 2 i już szykowały się do rywalizacji w turnieju finałowym... Inauguracyjny sezon przerwała jednak wojna polsko-bolszewicka. Mistrza nie wyłoniono.

Z tamtych 28 goli 10 strzelił Adam Kogut, kolejny z ówczesnych, wybitnych napastników Cracovii. On też, tak jak Franciszek Brożek, zginął z rąk sowietów w Katyniu. Wcześniej zdążył przynajmniej, w przeciwieństwie do Poznańskiego, zaznać pierwszego w historii mistrzostwa Polski.

W 1921 Cracovia wygrała krakowską Klasę A z kompletem zwycięstw (w tym 3:0 i 5:0 z Wisłą) i bilansem bramek 33:3. W turnieju finałowym wygrała siedem na osiem meczów (bilans bramek 31:7). Straciła punkty jedynie na wyjeździe z Wartą Poznań (2:2) i to tylko dlatego, że jej legendarny obrońca Ludwik Gintel w 89. minucie nie wykorzystał rzutu karnego. To właśnie uwielbiany w szatni Gintel miał, gdzieś w latach 20., przed wyjściem na kolejny mecz z Wisłą, pierwszy raz powiedzieć: "No to chodźmy, panowie, na tę świętą wojnę..."

Węgierski epilog.

Pierwszych mistrzów Polski do takiej perfekcji doprowadził Węgier, Imre Pozsonyi. To on wraz z pierwszym selekcjonerem w historii, Józefem Szkolnikowskim (założycielem... Wisły Kraków), przygotowywał reprezentację Polski do jej pierwszego meczu w historii (0:1 z Węgrami), a potem – 18 grudnia 1921 roku w Budapeszcie – samodzielnie ją poprowadził. W pierwszej jedenastce reprezentacji było aż siedmiu piłkarzy Cracovii.

Przed i po roku spędzonym w Krakowie Pozsonyi trenował... FC Barcelonę. Po jego odejściu Pasy już tak nie dominowały. Kolejne cztery mistrzostwa Polski przypadły Pogoni Lwów.

Zobacz też: Od gry rękoma po VAR. Tak zmieniały się zasady gry w piłkę