11 maj 2021 | Inne

24 lata od historycznej porażki Garriego Kasparowa. Szachowe maszyny jak silnik parowy i elektryczność' "Jednokierunkowa droga"

Garri Kasparow, Kasparow Deep Blue — Garri Kasparow długo rozmyślał nad niektórymi ruchami. A jeden tak go zmylił, że przegrał (Fot. Getty)

Mówił, że sztuczna inteligencja nigdy nie pokona człowieka, a sam uległ komputerowi jako pierwszy. 24 lata temu Garri Kasparow przegrał z Deep Blue. Dziś wie, że odwrotu nie ma, a z maszynami lepiej współpracować. Niektórzy jednak idą w tej współpracy za daleko i już mamy problem dopingu technologicznego.

DALSZĄ CZĘŚĆ PRZECZYTASZ POD REKLAMĄ

Polska mistrzyni świata: patrzyli na mnie jak na dziwoląga

Czytaj też

Natalia Sadowska, Natalia Sadowska warcaby, Sadowska warcaby

Polska mistrzyni świata: patrzyli na mnie jak na dziwoląga

64 pola – proste, znane zasady i miliony kombinacji. Szachy to gra, która prawdopodobnie wywodzi się z hinduskiej gry chaturanga, a tej historia sięga siódmego wieku. Ostatnio przeżywają renesans po serialu "Gambit Królowej". Tysiące osób zechciały być jak Beth Harmon. Ale w przeciwieństwie do niej często, zamiast siadać do szachownicy, siadają do komputera albo biorą smartfona.

Grają oczywiście przeciwko sobie. Z ludźmi z całego świata, bo na to pozwala technologia. Wystarczy kilka kliknięć, by zmierzyć się z Rosjaninem, Turkiem czy Argentyńczykiem. Ale technologia na wiele pozwalała już przed laty. Dokładnie przed 24, kiedy Deeper Blue pokonał słynnego Garriego Kasparowa.

Ten pierwszy raz

Powszechnie mówi się, że arcymistrz rywalizował z Deep Blue. Faktycznie, ale to była pierwsza seria pojedynków z 1996 roku. I jeden, ten otwierający, z kontrolą czasu, komputer wygrał, co już przeszło do historii. Trzy kolejne jednak przegrał i dwa zremisował. Informatycy pracowali wcześniej przez sześć lat. Popracowali jeszcze rok i udoskonalili maszynę. Ta nowa nazywała się właśnie Deeper Blue. I 11 maja 1997 roku wygrała z Kasparowem 3,5:2,5.

Po 19 posunięciach ten poddał szóstą, decydującą partię. – Dla mnie pojedynek skończył się już wczoraj, po 5 partii – przyznał Rosjanin. – Nie miałem już siły do walki i dzisiejsze zwycięstwo Deep Blue jest w pełni usprawiedliwione – dodał. I tak komputer zapisał się w historii szachów. Oczywiście, nie byłe jaki komputer, bo wyposażony w 32 procesory IBM RS/6000 SP. Potrafił analizować 200 milionów pozycji na sekundę. Nie trudno zauważyć, że to przerasta umysł każdego geniusza.

Ale Deep Blue wcale nie jest prekursorem. W 1951 roku Alan Turing jako pierwszy opublikował program rozwijany na zwykłej kartce papieru, który potrafił rozegrać pełną partię szachową. I od tego momentu informatycy cały czas głowili się, jak stworzyć maszynę, która rzuci wyzwanie najlepszym szachistom. A może inaczej. Jak sprawić, by sztuczna inteligencja wygrała z prawdziwą. Kasparow patrzył na to z przymrużeniem oka. W latach 80. mówił, że sztuczna inteligencja nigdy nie osiągnie poziomu pozwalającego na zwycięstwa z arcymistrzami.

Silnik parowy, elektryczność, a teraz mikroprocesory

Jak pokazała przyszłość, mylił się. I dzisiaj już inaczej zapatruje się na sprawy. – Od czasów epoki przemysłowej postęp społecznych jest warunkowany przez postęp w technologii. Na kolejnych etapach maszyny zastąpiły pracę zwierząt, a następnie ludzi – mówił rok temu na łamach "Forbesa". I wymieniał świadectwa postępu technologicznego: silnik parowy, elektryczność, energię jądrową, źródła odnawialne, internet, mikroprocesory.

Wie, że wizjonerzy, jeśli bardzo czegoś pragną, poświęcą lata, by marzenia stały się rzeczywistością. Kiedy on nie dowierzał, oni pracowali, liczyli i rozwijali projekty. – Alan Turing, Norbert Weiner, Claude Shannon – wszyscy z nich przewidzieli taką możliwość, zanim jeszcze powstały pierwsze komputery, na których mogliśmy grać w szachy – przyznał po latach.

I chyba się zreflektował. Sam potwierdza, że początkowo komputery nie miały szans, później zapanował "okres względnej równowagi", doszło do "etapu rywalizacji", a od 2005 roku zdaniem słynnego arcymistrza komputery mają już przewagę. – Każdy z nas ma w kieszeni telefon, na którym może uruchomić aplikację do gry w szachy o znacznie większej mocy obliczeniowej niż Deep Blue. Lubimy malować czarne scenariusze i celowo zwalniamy postęp, odwlekając w czasie to, co nieuchronne – nie krył w ubiegłorocznej wypowiedzi.

Kilka lat temu rozmawiał z kolei z "Insiderem" i przyznał, że kiedy zmierzył się z komputerem, zdał sobie sprawę: tu nie ma odwrotu. – Widziałem tendencję. Widziałem, że to ulica jednokierunkowa. Właśnie dlatego mówiłem o współpracy z maszynami, dostrzegając, że ludzie w środowisku gier są skazani na porażkę – opowiadał. – Chodzi o to, jakie ustalimy reguły. A jeśli je ustalamy, to znaczy, że masz pewien obszar. Kiedy tylko maszyna może operować na tym obszarze, znając cel, nawet jeśli to tylko mały kawałek informacji, wystarczy jej to, by osiągnąć poziom rywalizacji, którego ludzie osiągnąć nie są w stanie – dodał.

Polska mistrzyni świata: patrzyli na mnie jak na dziwoląga

Czytaj też

Polska mistrzyni świata: patrzyli na mnie jak na dziwoląga

Tak wyglądała rywalizacja Kasparowa z Deep Blue. Oczywiście, komputer nie siedział naprzeciwko Rosjanina (Fot. Getty)

"Maszyny też popełniają błędy, ale są regularne"

Kasparow powiedział kiedyś, że komputery będą wygrywać, bo ludzie popełniają błędy. Od jego słów upłynęło trochę czasu, ale wciąż zapatruje się na to tak samo. – Ludzka natura nie zmieniła się od momentu, kiedy to powiedziałem. Ludzie popełniają błędy, ponieważ nawet najlepsi z nas, w szachach, golfie czy każdej innej gorze, nie mają takiej regularności jak maszyna – uważa legendarny arcymistrz.

Rosjanin nie uważa jednak komputerów za nieomylne. – Nie zrozumcie mnie źle, wszystkie maszyny popełniają błędy. Nawet kiedy spojrzeć na te najpotężniejsze, nie radzą sobie ze wszystkim. Deep Blue był w 1997 roku demonem szybkości, dokonywał dwóch milionów obliczeń w ciągu sekundy. Ale w szachach liczba ruchów jest ograniczona. I właśnie dlatego nie chodzi o masową prędkość, ale o to, by maszyna dokonała konkretnych ocen, przenosząc się z punktu A do punktu B. Maszyny nie są prorokami, mogą rozwiązać problem albo zrealizować cel – tłumaczy.

I ciągnie dalej. – Ale nie chodzi o realizację celu. Chodzi o zwycięstwa. I właśnie dlatego maszynom także zdarzają się błędy. Kiedy jednak spojrzeć na średnią jakość ruchów, są naprawdę regularne. I ta regularności jest zabójcza dla ludzi, ponieważ nawet najlepsi z nas nie są regularni. Kiedy oglądasz najważniejsze pojedynki między najlepszymi szachistami na świecie, wciąż dostrzegasz, że może nie ma tam błędów, ale oczywiste niedokładności – podkreśla.

Zresztą temat błędu w oprogramowaniu Deep Blue wciąż wraca. Chodzi o jeden ruch, przez który Kasparow przegrał. Maszyna, według opisów, nie wiedziała, co zrobić, więc wykonała bezpieczny ruch, bez żadnych konsekwencji, tak naprawdę bez konkretnego celu. Ale to wybiło z rytmu Rosjanina. Uznał to zagranie za przejaw niezwykłej inteligencji. Choć on sam nie mówił o błędzie w oprogramowaniu. A w rozmowach po przegranej partii z uznaniem wypowiadał się na temat Deep Blue.

Cały świat śledził z zapartym tchem rywalizację Kasparowa i Deep Blue (Fot. Getty)

Urodziny "Mozarta Szachów". Kibic Realu i fan fantasy

Czytaj też

Magnus Carlsen, Carlsen szachy, Carlsen Real Madryt, Carlsen piłka nożna

Urodziny "Mozarta Szachów". Kibic Realu i fan fantasy

Doping technologiczny? Polka też została zdyskwalifikowana

I raczej nie ma co szukać odpowiedzi na pytanie, czy sztuczna inteligencja przechytrzy człowieka, skoro sam Kasparow przyznaje, że komputery osiągnęły już przewagę. Zresztą powie to wielu szachistów, także amatorów. Wcale nie tak trudno odkryć, że ktoś korzysta z pomocy, a nie jedynie własnego umysłu. Na popularnej stronie chess.com po zakończonej partii pojawiają się informacje o dokładności. Jeśli każdy ruch jest zgodny z silnikiem oprogramowania, to podejrzane. W szachach mówi się już o dopingu technologicznym. Zdarzały się oszustwa, także u nas w Polsce.

17-letnia Patrycja Waszczuk robiła furorę. Aż została przyłapana na korzystaniu z telefonu w toalecie i nie zagra przez dwa lata, bo na tyle ją zdyskwalifikowano. Wyszła za potrzebą, a sprawdzała, jaki ruch będzie odpowiedni w danym momencie. Toaleta to jedno z miejsc, do których szachiści udawali się już w przeszłości, by "skonsultować się" z urządzeniem. Ale eksperci przyznają, że nawet podejrzewając oszustwa, nie zawsze da się je udowodnić. Sama zgodność ruchów z tymi które komputer uważa za optymalne nie wystarczy. Każdemu może zdarzyć się życiowa partia, doskonałe wybory. Dlatego nieuczciwego gracza trzeba przyłapać na gorącym uczynku.

Telefon to najprostszy sposób na oszustwa. Zdarzały się też inne. Gestykulacja, słuchawki. Pokusa jest ogromna, bo oprogramowanie zapewnia dokładność, o której wspominał Kasparow. To akurat słowa Kasparowa o Go, ale adekwatne także w kontekście szachów. – To zamknięty system, a w każdym zamkniętym systemie maszyna będzie dominująca. Jeśli coś jest policzalne, maszyna poradzi sobie lepiej niż ludzie – podsumowuje.

Urodziny "Mozarta Szachów". Kibic Realu i fan fantasy