Dominacja FC Barcelona i cztery dekady niepewności. Jak upadał Puchar Zdobywców Pucharów

Koniec milenium był dla UEFA idealną okazją, by zerwać z tracącym na prestiżu Pucharem Zdobywców Pucharów. Już kilka lat wcześniej te rozgrywki stały się zmaganiami trzeciej kategorii. Prym na Starym Kontynencie wiodła wciąż rozrastająca się Liga Mistrzów, a tuż za nią plasował się Puchar UEFA.

Świadome problemu władze europejskiej federacji postanowiły działać. Zadecydowały, że koniec lat dziewięćdziesiątych będzie też schyłkiem Pucharu Zdobywców Pucharów. 19 maja 1999 roku, wraz ze zwycięstwem Lazio nad Mallorcą, rozgrywki przeszły więc do historii...

DAWNE SUKCESY

Zanim jednak UEFA pogrzebała Puchar Zdobywców Pucharów, ten – przez blisko cztery dekady – cieszył się sporym zainteresowaniem kibiców. Fani entuzjastycznie przyjęli już jego pierwszą edycję w sezonie 1960/61.

Nowy turniej miał być bowiem alternatywą dla innych międzynarodowych rozgrywek klubowych. Pięć lat wcześniej, z inicjatywy dziennikarza "L'Equipe" Gabriela Hanota, zorganizowano Puchar Europy Mistrzów Krajowych. W 1955 roku, przy aprobacie UEFA, powstał też Puchar Miast Targowych.

Wciąż brakowało jednak rozgrywek, w których rywalizować mogli zdobywcy krajowych pucharów. Z inicjatywą stworzenia takiego turnieju wyszli więc organizatorzy Pucharu Mitropa. Dzięki doświadczeniom zebranym na środkowoeuropejskim gruncie, zainaugurowali Puchar Zdobywców Pucharów.

W pierwszym sezonie – 1960/61 – w rozgrywkach wzięło udział zaledwie dziesięć drużyn. W maju 1961 roku najlepsza z nich okazała się włoska Fiorentina, która w finałowym dwumeczu ograła Rangers F.C.



Wbrew sceptycznym przewidywaniom władz UEFA pierwsza edycja okazała się sukcesem. Bo choć w zawodach wystartowała mała liczba uczestników, to nowe rozgrywki przyciągnęły sporą uwagę. W kolejnych latach rolę organizatora przejęła więc europejska federacja.

Dzięki jej ingerencji PZP rozwijał się z miesiąca na miesiąc, stając się wreszcie drugimi najważniejszymi rozgrywkami w Europie. W 1968 roku rywalizowały w nich już 32 zespoły, reprezentujące wszystkie federacje zrzeszone w UEFA.

Już od pierwszej rundy mierzyły się w dwumeczach. Lepsza drużyna przechodziła do kolejnej fazy turnieju, a słabsza żegnała się z rozgrywkami. W 1966 roku w PZP zaimplementowano też nowatorską zasadę bramek zdobytych na wyjeździe. O triumfie w rozgrywkach, już od drugiej edycji, decydował finał rozgrywany na neutralnym gruncie.

Z takich batalii najczęściej zwycięsko wychodzili Anglicy. Kluby z Wysp Brytyjskich w PZP triumfowały aż ośmiokrotnie. Najlepsza spośród wszystkich drużyn była za to Barcelona, której gracze puchar podnosili aż czterokrotnie. Jeden z nich – Lobo Carrasco – został zresztą rekordzistą rozgrywek, robiąc to trzy razy.



Choć gracze z Katalonii zdominowali PZP, to ani razu nie obronili trofeum. Tak jak i pozostali triumfatorzy. Aż ośmiu zwycięzców rozgrywek miało na to szanse, występując w finale rok po sięgnięciu po tytuł. Za każdym razem górą byli jednak rywale.

Przez lata PZP był więc idealnym uzupełnieniem Pucharu Europy Mistrzów Krajowych. Zapewniał coś, czego tamtym rozgrywkom brakowało – nieprzewidywalność. Gdy w PEMK Real Madryt wygrywał pięć razy z rzędu, w PZP żaden zespół nie był w stanie zwyciężyć w dwóch kolejnych edycjach.

GASNĄCY SPLENDOR

Puchar Zdobywców Pucharów zapewniał różnorodność. Zwycięstwo w krajowym pucharze było bowiem znacznie łatwiejsze, niż triumf w lidze. Dlatego też w rozgrywkach co roku pojawiali się nowi uczestnicy, którzy – mniej lub bardziej szczęśliwie – wygrywali trofeum na własnym podwórku.

PZP był więc komplementarny z PEMK. Najlepsze drużyny danego kraju rywalizowały w Pucharze Europy Mistrzów Krajowych, a zwycięzcy krajowych pucharów grali w Pucharze Zdobywców Pucharów. System był prosty i czytelny, na co wskazywała sama nomenklatura.

Wraz z początkiem lat siedemdziesiątych UEFA postanowiła jednak zerwać z dawnymi ustaleniami. W 1971 roku zainaugurowała Puchar UEFA, będący nieformalnym spadkobiercą tradycji Pucharu Miast Targowych. W przeciwieństwie do swojego poprzednika był rozgrywany pod egidą UEFA, stając się trzecimi rozgrywkami klubowymi organizowanymi pod jej auspicjami.

Choć początkowo pozostawał najniżej w pucharowej hierarchii, to z każdym rokiem zyskiwał na popularności. Nieprzewidywalność PZP z zalety przeradzała się bowiem w wadę. Bo gdy w jego finale rywalizowały Dinamo Tbilisi z Carl-Zeiss Jeną, to w Pucharze UEFA o triumf walczyły zespoły pokroju Liverpoolu czy Juventusu.



W ich przypadku awans do rozgrywek kontynentalnych był wypadkową formy w całym sezonie, a nie w zaledwie kilku spotkaniach pucharowych. Poziom w Pucharze UEFA zaczął więc przerastać ten w PZP, co przełożyło się na zainteresowanie rozgrywkami.

Gwoździem do trumny PZP okazały się reformy UEFA z lat dziewięćdziesiątych. W 1997 roku ustalono, że krajowe federacje o najwyższym rankingu będą w Lidze Mistrzów reprezentowane przez więcej niż jedną drużynę.

Miejsce w najbardziej elitarnych rozgrywkach, oprócz mistrzów, zyskali też wicemistrzowie z najsilniejszych lig europejskich. Gdy więc wygrywali krajowy puchar, zrzekali się miejsca w PZP na rzecz pokonanej drużyny. Na Starym Kontynencie rywalizować zaczęły coraz bardziej przypadkowe zespoły.

Takie jak sc Heerenveen, które zagrało w PZP, będąc zaledwie... trzecią drużyną Pucharu Holandii. Obaj finaliści – Ajax Amsterdam i PSV Eindhoven – mieli już bowiem zapewnione miejsce w Lidze Mistrzów. Choć piłkarze z Fryzji do rozgrywek dostali się niejako tylnymi drzwiami, to i tak okazali się lepsi od Amiki Wronki...

SPRAWA POLSKA

Klęsk polskich drużyn w Pucharze Zdobywców Pucharów nie brakowało już od pierwszych sezonów. Premierowy uczestnik znad Wisły – Zagłębie Sosnowiec – na inaugurację sezonu 1962/63 przegrał z Ujpestem aż 0:5. Później było już jednak znacznie lepiej...

W sezonie 1964/65 do ćwierćfinału dotarła Legia Warszawa, a pięć lat później o trofeum otarł się Górnik Zabrze. Rozprawił się kolejno z Olympiakosem, Rangers, Lewskim Sofia i – po heroicznym trójmeczu – z AS Roma. Choć w decydującym meczu nie dał rady Manchesterowi City, to jego finał z sezonu 1969/70 do dziś pozostaje jedynym w historii polskiej piłki klubowej.

Rok później na drodze piłkarzy z Zabrza znów stanęli gracze z niebieskiej części Manchesteru. Tym razem Anglicy okazali się lepsi już w ćwierćfinale. Na kolejny tak dobry występ polskiej drużyny poczekać trzeba było sześć lat. Aż do starcia Śląska Wrocław z SSC Napoli (0:2).

Następne sezony nie były już tak owocne. Do 1991 roku występy polskich drużyn w PZP wspominane były raczej przez wzgląd na heroiczne porażki, niż efektowne zwycięstwa. Tak, jak w przypadku meczów Lechii Gdańsk z Juventusem, czy Lecha Poznań z FC Barcelona.

Nadzieję polskiemu futbolowi dała dopiero Legia Warszawa, która – tuż po przemianie ustrojowej – dotarła do półfinału rozgrywek. Choć w walce o finał uległa Manchesterowi United, to wcześniej pokonała triumfatora sprzed roku – Sampdorię Genua.

Kolejne sezony zatarły dobre wrażenie, jakie w Europie zostawili po sobie gracze Władysława Stachurskiego. Polska piłka, tak jak i Puchar Zdobywców Pucharów, z każdym rokiem traciła na prestiżu...

W 2021 roku ma jednak szansę odbić się od dna. Po ponad dwudziestoletniej przerwie UEFA znów zorganizuje trzeci puchar kontynentalny – Ligę Konferencji Europy. Wycofa się więc z założeń z lat dziewięćdziesiątych, które doprowadziły do upadku Pucharu Zdobywców Pucharów. Ponownie otworzy więc drogę do europejskich rozgrywek kontynentalnym słabeuszom. Także tym znad Wisły...