Alpejskie mistrzostwa świata w sierpniu? Tak było w 1966 roku. Chilijskie Portillo i historia Erika Schineggera

Polecamy: Brytyjsko-polski Szok w Val Gardena. Jak nieznany Konrad Bartelski otarł się o wygraną

Mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim po raz pierwszy rozegrano w 1931 roku w szwajcarskim Muerren. Od tego czasu aż do połowy lat 60-tych tylko raz odbyły się one poza Europą. W 1960 roku, w Squaw Valley miały miejsce igrzyska olimpijskie, a ich wyniki uznano także za rezultaty mistrzostw świata. W 1963 roku na kongresie Międzynarodowej Federacji Narciarskiej decydowano o przyznaniu roli gospodarza alpejskich mistrzostw świata w roku 1966. Wydawało się, że rywalizować będą japońska Naeba i szwajcarskie Davos, lecz do gry włączył się Henry Purcell, menedżer nieznanego światu ośrodka Portillo, usytuowanego 180 kilometrów od Santiago, stolicy Chile. Problem był jeden – warunki sprzyjające organizacji mistrzostw w Andach panowały od maja do października.

Purcellowi zależało na popularyzacji narciarstwa w Ameryce Południowej, a ośrodek w Portillo, składający się z... jednego olbrzymiego hotelu położonego na wysokości 2210 metrów nad poziomem morza i kilku małych górskich chatek, jawił się jako idealne ku temu miejsce. Współwłaściciel obiektu, niejaki pan Navarete, również należał do skutecznych w zakulisowych grach podczas kongresu FIS. I tak 43 delegatów oddało głos na Chile, bazując wyłącznie na fotografiach resortu oraz słowach dwójki przedstawicieli. Davos i Naeba razem zebrały głosów 33. Mistrzostwa latem stały się faktem. Jako datę ustalono bowiem sierpień.

Portillo zostało zobligowane do przeprowadzenia próby przed mistrzostwami świata. Jakże zdziwiły się władze FIS, gdy powitał ich wiatr wiejący aż do 200 kilometrów na godzinę. Potężny tajfun znad południowego Pacyfiku dotarł w Andy, co skutkowało lawinami i potężnymi zniszczeniami. Ucierpiał także hotel, co więcej, w wyniku przysypania potężnymi masami śniegu zginęło pięciu narciarzy wypoczywających w Andach. Zniszczone zostały niemal wszystkie wyciągi – w tym dwa krzesełka specjalnie przygotowane na mistrzostwa.

Zawodnicy, którzy przygotowywali się w Portillo zostali uwięzieni na kilka dni w częściowo sprawnym hotelu. Inni, którzy mieli dojechać na zawody, nie mogli dostać się w zasypane góry i zamiast trenować, zwiedzali Santiago. Jedyną formą transportu do odciętego od świata kurortu był helikopter. Chilijski rząd używał ich jednak wówczas do pomocy poszkodowanym w innych częściach kraju. – Życie ludzkie jest ważniejsze niż jazda na nartach. Narty mogą chwilę zaczekać – mówił na łamach Sports Illustrated prezes Chilijskiej Federacji Narciarskiej, Reinaldo Solari.

Zorganizowanie przez Chile alpejskich mistrzostw świata zawisło na włosku. Do akcji wkroczył jednak tamtejszy rząd, który wsparł rodzinę Purcellów nie tylko finansowo, ale i wysyłką inżynierów, którzy odbudowali wyciągi na potrzeby mistrzostw. Już w 1966 roku delegowani zostali też żołnierze, których zadaniem było... minimalizowanie zagrożenia lawinowego przed mistrzostwami świata. Mistrzostwa doszły do skutku, a pogoda ani razu nie dała się alpejczykom we znaki.

– Startowaliśmy na wysokości 3000 metrów nad poziomem morza. W powietrzu latały kondory, a wokół było biało. To było niezapomniane przeżycie – wspominał po latach Egon Zimmermann, słynny austriacki alpejczyk. Na starcie w Portillo stanęli przedstawiciele 22 krajów, w tym Polski. Biało-czerwonych reprezentował Andrzej Bachleda-Curuś, który w kombinacji zajął dziewiąte miejsce. Urodzony w 1947 roku narciarz pierwszy medal mistrzostw świata był jednym z młodszych uczestników. Świat zszokowała jednak jeszcze młodsza Erika Schinegger, która w wieku 18 lat sensacyjnie wygrała zawody w zjeździe.

Młoda Austriaczka, która przebojem wdarła się do światowej czołówki zimą 1966 roku, zjeżdżała z numerem 15. Na mecie czekała ówczesna dominatorka, Marielle Goitschel, która prowadziła z wyraźną przewagą. Jakże wielkim szokiem była Schinegger, która na metę wpadła o 79 setnych szybciej niż faworytka. Sensacyjne złoto powędrowało do Austrii, a Schinegger została gwiazdą w kraju, co narciarzy hołubi aż do granic możliwości. Dowód? Proszę bardzo. Erika została wybrana tam sportsmenką roku 1966.

Nieśmiała wcześniej dziewczynka narciarką została, bo nie znajdywała akceptacji wśród koleżanek. – Byłam dla nich zbyt aktywna, nie chciałam się bawić lalkami. Chłopcy za to nie chcieli ze mną jeździć na nartach, bo byłam dziewczyną, choć nie do końca chciałam być jedną z nich – wspominała. W wieku dojrzewania Schinegger zaskakiwał brak miesiączek, a przede wszystkim to, że inne kobiety wpadały jej w oko. Sama myślała o sobie, że jest lesbijką, co wówczas w tak konserwatywnym kraju, jak ówczesna Austria, trzeba było głęboko skrywać. Wkrótce okazało się, że nie tylko to skrywa Erika.

Już kilka miesięcy po zdobyciu złota w Portillo Schinegger mogła zaprezentować się w zawodach Pucharu Świata. Ten, a jakże, został wymyślony właśnie w Portillo. Podczas rozmów w hotelu na pomysł ten wpadli szwajcarski dziennikarz, Serge Lang, amerykański trener, Bob Beattie i austriackiego prawnika, Seppa Sulzbergera. To oni przekonali prezydenta FIS, Marka Hodlera by stworzyć kalendarz zawodów, za wyniki przyznawać punkty i tworzyć klasyfikację generalną. Reszta jest historią – bo to alpejczycy Puchar Świata mieli jako pierwsi, a wszyscy inni, w tym skoczkowie narciarscy, pomysł zapożyczyli.

Debiutancki sezon dla Eriki był wymarzony. Przed własną publicznością, w Schruns, zajęła drugie miejsce w zjeździe, by kilkanaście dni później odnieść pierwsze – i jak się później okazało – jedyne zwycięstwo w tej rangi zawodach. Był to gigant we francuskim Saint-Gervais. Ostatecznie w sezonie 1966/67 Schinegger na podium stawała pięciokrotnie, zaś w klasyfikacji generalnej była szósta. Austrii rosła jedna z faworytek do medali igrzysk olimpijskich, które rozgrywane miały być w Grenoble. Tym bardziej, że forma przed sezonem szła w górę.

– Na treningach wyprzedzałam koleżanki z kadry nawet o pięć sekund. I to w zjeździe, slalomie i slalomie gigancie. Nie mogłam doczekać się igrzysk – opowiadała. Lecz nie doczekała. Międzynarodowy Komitet Olimpijski przed igrzyskami postanowił przebadać uczestników pod kątem dopingu oraz, po raz pierwszy w historii, płci. To tam okazało się, że Erika Schinegger posiada... męskie chromosomy.

Seria dodatkowych badań wskazała, że Schinegger posiada męskie narządy płciowe, które jednak wrosły do środka ciała. Stąd lekarze przy porodzie uznali, że na świat przyszła dziewczynka, a Erika od maleńkości nosiła sukienki. – Wybór miałam prosty: albo poddać się kuracji genetycznej i faktycznie zostać kobietą, albo przejść operację, która miała przywrócić pełnię męskiej sprawności. Zdecydowałem się na drugą z opcji. – opowiadał Schinegger w dokumencie mu poświęconym.

Austria odwróciła się od narciarza, który jeszcze chwilę temu był kobietą. Z piedestału Erik, bo tak został przechrzczony, spadł na śmietnik historii. O igrzyskach mógł zapomnieć, choć ze szpitala wyszedł po kilku tygodniach. I chciał kontynuować karierę. Nie został jednak dopuszczony do rodzimej kadry. Mimo, że formę nadal prezentował wybitną. To Schinegger miał wyniki, które predestynowały go do jazdy dla reprezentacji, lecz na nic się to zdało. Austria nie chciała w drużynie dziwaka. Erik zakończył karierę, zanim na dobre ją zaczął. Wciąż jednak nie odebrano mu medalu, który zdobył jako kobieta.

– Nie mogłem poczuć się mężczyzną na stoku, poczułem się więc, gdy zacząłem nosić garnitury i jeździć Porsche. To były moje kule, na których wspierałem się, by wejść w męski świat – wspominał. To, że jest w pełni męski zrozumiał, gdy jego partnerka zaszła w ciążę. W 1978 roku Schinegger został ojcem Claire. "Kiedyś kobieta, dziś ojciec" – taki reportaż stworzyła o nim austriacka prasa. Schinegger wrócił jako jeden z bohaterów austriackiej opinii publicznej. – Kiedyś miałem kompleksy jako kobieta, bo nie miałem piersi. Czułem smutek, bo byłem nieakceptowany, wykluczony. Potem uczyłem się, jak stawać się mężczyzną, lecz wciąż byłem niepewny siebie. Odkąd urodziła mi się córka, nikt i nic nigdy nie mogło mnie zranić. Byłem mężczyzną, prawdziwym mężczyzną – wzruszał się w poświęconym mu dokumencie.

Z kobiecych czasów zostały tylko zdjęcia i złoty medal mistrzostw świata. Erik postanowił oddać go drugiej na mecie Goitschel. Do spotkania doszło w 1988 roku. Dopiero osiem lat później, w 1996, kongres FIS oficjalnie wykreślił Schineggera z listy zwycięzców. Z Chile zostały tylko piękne wspomnienia. – To było wydarzenie, które zupełnie zmieniło moje życie. Niezależnie od tego, czy mam medal, czy nie – twierdzi Schinegger, który obecnie prowadzi szkółkę narciarską w Karyntii. Kilkanaście lat temu przypomniał też o sobie, biorąc udział w austriackiej edycji Tańca z Gwiazdami.

***

Erik Schinegger był najgłośniejszą postacią związaną z mistrzostwami świata w Portillo. Przynajmniej ze względów pozasportowych. Sportowo nie do zatrzymania byli Francuzi. Po tym, jak medal Erika przypadł Marielle Goitschel, Trójkolorowi mogli poszczycić się siedmioma złotami na osiem możliwych. Pomiędzy nich wkradł się Włoch, Carlo Senoner, triumfator w slalomie. I było to jego jedyne zwycięstwo w karierze, choć ta mogła być i była znacznie dłuższa od tej, jaką miał, a w zasadzie jeszcze jako kobieta miała pewna nieśmiała Austriaczka.

Od czasu mistrzostw świata w Portillo minęło już 56 lat. Wciąż pozostaje to jedyny alpejski czempionat rozegrany w Ameryce Południowej. Chilijski kurort stał się sławny, teraz zaś rzesza narciarzy szlifuje w nim formę, tym bardziej, że europejskie lodowce w roku 2022 topnieją na potęgę. Coraz więcej wskazuje na to, że właśnie Andy mogą być miejscem, w którym znaczna część alpejczyków wkrótce będzie przygotowywać się do startów w Pucharze Świata. A więc zmagań, które właśnie w Portillo przyszły na świat.

* Przy tworzeniu artykułu korzystałem z poniższych źródeł:
Kronika Sportu, Marian B. Michalik, wyd. Kronika, 1993
Mein Sieg über mich. Der Mann, der Weltmeisterin wurde, Erik Schonegger, Marco Schenz, 1988
Erik(A) – Der Mann der Weltmeisterin wurde, reż. Kurt Mayer, 2005