26 lis 2022 | Piłka nożna / MŚ 2022

Mundial 2022. Niebezpieczne urazy głowy. Kiedy sport zagraża zdrowiu i życiu

Mecz Arabia Saudyjska – Argentyna (fot. Getty)

Sebastian Muraszewski

Urazy głowy to problem, z którym sport boryka się od początku powstania. I jest kwestią w większości bagatelizowaną, patrząc na podejście do niego organizacji sportowych oraz liczbę emerytowanych sportowców, którzy zmagają się ze schorzeniami neurologicznymi. Co należy poprawić pod tym względem?

DALSZĄ CZĘŚĆ PRZECZYTASZ POD REKLAMĄ

Transmisja meczu Polska vs. Arabia Saudyjska na żywo w TVP 1, TVP Sport, TVP 4K, TVPSPORT.PL

Zbyt wolna reakcja

Dzisiejsi przeciwnicy Polaków wystąpią w osłabionym składzie względem spotkania z Argentyną. Na mistrzostwach nie wystąpi już obrońca Yasser Al-Shahrani. W 95. minucie meczu zderzył się ze bramkarzem swego zespołu Mohammedem Alowaisem. Uderzenie kolanem w głowę wyglądało przerażająco. Al-Shahrani padł na murawę, a słoweński sędzia Slavko Vinčić zwlekał z przerwaniem akcji do momentu wybicia przez Saudyjczyków piłki. Rzekome zdjęcia rentgenowskie przedstawiające twarz zawodnika klubu Al-Hilal, które obiegły internet, są fake newsem i pochodzą z gry komputerowej Mortal Kombat, jednak doznane obrażenia i tak są poważne. Złamania kości szczęki i twarzy wymagały operacji w klinice w Rijadzie, a dalsze leczenie ma być prowadzone w Niemczech.

ياسر بخير …

والحمدالله 🙏

💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍💚🤍#ياسر_الشهراني #السعوديه_الارجنتين #كأس_العالم_2022 pic.twitter.com/INL7OD1nCs
— KoooraWorld (@KoooraWorld) November 23, 2022

Kontuzja Saudyjczyka wydarzyła się niecałe 24 godziny po innym groźnym wypadku. Tym razem ucierpiał bramkarz reprezentacji Iranu Alireza Beiranvand. Zderzenie z kolegą z zespołu wyglądało niebezpiecznie, ale interwencja medyczna została przeprowadzona gorzej niż w przypadku Al-Sharaniego. Starano się doprowadzić Beiranvanda do stanu pozwalającego na kontynuowanie spotkania, mimo że widzowie na trybunach i przed telewizorami gołym okiem mogli zauważyć, że dyspozycja bramkarza na to nie pozwala. Makabryczny spektakl trwał kilka minut, w tym czasie zajęto się głównie nosem Beiranvanda i jego strojem. Irańczyk w pewnym momencie nie dał rady. Kiedy usiadł na murawę, jasnym było, że potrzebuje profesjonalnej pomocy. U bramkarza stwierdzono wstrząśnienie mózgu.

To najpoważniejsze przypadki urazów głowy spośród tych, które miały miejsce na trwającym obecnie mundialu. Obserwując je, pytania nasuwają się same. Kontrowersje budzi pokazywanie powtórek takich wydarzeń, które ma miejsce zbyt często, nie jest odpowiednie dla wrażliwych widzów, wśród których są dzieci i osoby starsze oraz ma niewiele wspólnego z zachowaniem godności w stosunku do poszkodowanego, który walczy o zdrowie, a nawet o życie. Ważniejsze jednak jest zapewnienie szybkiej i specjalistycznej pomocy. Bo liczy się każda minuta.

Iranki chcą iść na mecz. Piłkarski wątek głośnych protestów

Najlepiej zapobiegać

Co jest najgorsze we wstrząśnieniach mózgu? To, że nawet na pozór niegroźnie wyglądające uderzenia mogą do nich doprowadzić. A trzeba przyznać, że w sporcie o to nietrudno. Występują nie tylko w kontaktowych dyscyplinach. Mogą być niezauważone, a objawy pojawić się po pewnym czasie. Najważniejszym jest, by ograniczyć wszelką aktywność po urazie. W większości przypadków to wystarczy. Bardziej poważne dolegliwości, jak chociażby utrata przytomności czy zaburzenia neuropsychologiczne, wymagają pilnej interwencji lekarskiej.

Na ryzyko wstrząśnienia mózgu bardziej narażone są kobiety. Liczne badania przeprowadzone przez doktorów medycznych z całego świata pokazują, że w przypadku urazu głowy wstrząśnienia mózgu występują u nich prawie dwa razy częściej niż u mężczyzn. Objawy wstrząśnienia u pań utrzymują się dłużej. Problem był lekceważony przez dekady. Na temat traktowania badań nad zdrowiem kobiet po macoszemu można pisać książki - zwiększenie popularności sportu pań i wzrost liczby urazów sprawiły, że zwrócono w końcu na to uwagę. Powody większych dolegliwości nie są do końca znane. Lekarze przypuszczają, że przyczyną są słabiej rozwinięte mięśnie szyi i karku, kwestie hormonalne oraz minimalne różnice w budowie mózgu.

Przed wstrząśnieniem mózgu w pełni nie chroni nawet kask. Owszem, zapobiega wielu urazom głowy i jego noszenie jest konieczne podczas uprawiania chociażby kolarstwa, ale wstrząs następuje w wyniku szybkiego przemieszczenia mózgu w obrębie czaszki. Długotrwałymi skutkami wstrząśnienia może być utrata pamięci i depresja. Szczególną uwagę trzeba przykładać do urazów u dzieci i młodzieży, gdzie ważne jest stwierdzenie wystąpienia wstrząśnienia mózgu i długa rekonwalescencja.

Fala zaniedbań w badaniach fal mózgowych

Finał mistrzostw świata 2014. Na Maracanie o tytuł rywalizują Niemcy i Argentyńczycy. W 17. minucie meczu dochodzi do zderzenia pomocnika Christopha Kramera z obrońcą Ezequielem Garay'em. Cios w głowę był tak mocny, że Niemiec stracił poczucie tego, gdzie jest. Podszedł do włoskiego sędziego Nicoli Rizzoli, pytając się o to, czy gra w finale mistrzostw świata. Ze zmianą Kramera czekano przez czternaście minut. Incydent wywołał żartobliwe reakcje, jednak konsekwencje zdrowotne dla piłkarza mogły być poważne.

Neurochirurg Michael Cusimano z Uniwersytetu w Toronto postanowił wziąć pod lupę cały turniej. W jego trakcie doszło do 81 urazów głowy. W 67 z nich widoczne były oznaki wstrząśnienia mózgu u piłkarzy. Z boiska zeszło zaledwie czterech zawodników. Próbowano wykonywać pobieżne badania stanu zdrowia u piłkarzy, trwające zaledwie kilkadziesiąt sekund. Według lekarzy do sprawdzenia, czy doszło do wstrząśnienia, konieczne jest co najmniej dziesięć minut obserwacji. FIFA próbowała działać podczas mundialu w Rosji. Wydano zalecenie o sześciu dniach przerwy dla zawodników, którzy doznali wstrząśnienia mózgu. Właśnie - tylko zalecenie. Maroko postanowiło się do niego nie zastosować, wystawiając Nordina Amrabata do składu na mecz z Portugalią pięć dni po pobycie w szpitalu.

Dla wszystkich stało się jasne, że trzeba coś zrobić w tej kwestii. W zeszłym roku w Premier League wprowadzono możliwość zmiany poza limitem zawodnika, u którego stwierdzono choć jeden symptom wstrząśnienia mózgu. W celu zachowania równości szans dodatkową zmianę w takim przypadku otrzymuje również drużyna przeciwna. Tymi przepisami zainspirowała się FIFA w ustalaniu niezbędnych protokołów medycznych na mundial. Zawarte w nim są wskazówki dla zespołowych lekarzy. Wśród nich pytania, które powinni zadać zawodnikowi w celu oceny jego świadomości. Oprócz tego znajdziemy tam zalecane postępowanie w powrocie zawodnika do treningów czy rytmu meczowego. Ostateczna decyzja i tak należy do doktorów na murawie.

Uraz kończący normalne życie Piłkarski mundial to niejedyna mistrzowska impreza w tym roku, gdzie dochodziło do zaniedbań w kwestii przypadków urazów głowy. 65. minuta finału kobiecego Pucharu Świata w Rugby. Angielka Abby Dow zderza się głowami z Nowozelandką Kennedy Simon. Dow była bohaterką swej reprezentacji. Siedem miesięcy przed turniejem odniosła ciężką kontuzję w postaci groźnego złamania nogi. Mimo to zdołała wykurować się w pełni na turniej, zdobywając decydujące przyłożenie w półfinale z Kanadą. Dla kadry narodowej zrobi wszystko. Zderzenie nie robi na niej wrażenia, pozostaje na boisku. Lekarze zwlekali ze ściągnięciem jej na badania sprawdzające, czy uraz głowy nie zagraża zdrowiu. Środowisko rugby wrze. Wszyscy mają w pamięci historię Szkotki Siobhan Cattigan, która niespodziewanie zmarła rok temu w wieku 26 lat. Do śmierci przyczyniły się dwa wstrząśnienia mózgu przebyte w dość krótkim czasie.

The SRU's continued reluctance to show even a modicum of basic decency towards the family of Siobhan Cattigan shames the organisation. It is also totally overshadowing what should be a very special moment in the careers of these Scotland players as they prepare for a World Cup pic.twitter.com/Iqnej4I6zg
— Mark Palmer (@MarkPalmerST) August 27, 2022

Wstrząśnienie mózgu jest najczęściej występującą kontuzją podczas gry w rugby. Grupa byłych zawodników domaga się natychmiastowych działań od federacji zarządzających takimi odmianami gry jak rugby union i rugby league. Według ich badań w wyniku urazów głowy życie przedwcześnie zakończyło ponad 400 rugbystów. Sprawa trafi przed sąd. Historie opowiadane przez graczy budzą zatrwożenie. Najbardziej utytułowany z nich, Steve Thompson, zwycięzca Pucharu Świata w Rugby 2003, twierdzi, że nic nie pamięta z tego turnieju. Często nie jest świadom imion swojej żony i dzieci. Demencja sięgnęła go w wieku zaledwie 42 lat. Jest to najprawdopodobniej efekt przewlekłej traumatycznej encefalopatii (CTE) spowodowanej licznymi urazami głowy. Chorobę da się wykryć dopiero podczas sekcji zwłok, stąd też Thompson zadeklarował, że po śmierci jego mózg ma być przekazany do badań w tym kierunku.

O CTE piętnaście lat temu usłyszał cały świat. Wtedy odkryto, że za samobójczą śmiercią amerykańskiego futbolisty Andre Watersa stoją uszkodzenia mózgu. W późniejszych latach media obiegły wieści o dalszych samobójstwach futbolistów spowodowanych tym schorzeniem. Co jest naprawdę przerażające, urazy nie muszą być ciężkie, by doprowadzić do rozwoju choroby. U co piątej osoby z CTE nigdy nie stwierdzono wstrząśnienia mózgu. W CTE wyróżnia się cztery etapy - pierwszy objawia się krótkotrwałą utratą pamięci, ostatni demencją.

Przewlekła traumatyczna encefalopatia jest nieuleczalna. NFL starała się ukrywać związek między występowaniem choroby a urazami doznanymi na boiskach. Przedstawiciele ligi przyznali rację naukowcom dopiero w 2016 roku. Wśród przebadanych pośmiertnie zawodników grających w NFL, 99% z nich cierpiało na tę chorobę. Historię badań nad CTE przedstawia film "Wstrząs", gdzie w rolę doktora Benneta Omalu, który odkrył występowanie choroby wśród futbolistów, wciela się Will Smith.

Wiedza o zagrożeniu istnieje. Niestety wciąż zdarzają się przypadki niebezpieczne dla zawodników, których można było uniknąć. Rozgrywający drużyny Miami Dolphins Tua Tagovailoa uderzył głową o murawę w meczu z Buffalo Bills. Wrócił jednak do gry. Nie miał zbyt wiele czasu na rekonwalescencję - jego drużyna została wyznaczona do gry w czwartek, cztery dni po zdarzeniu. Ponownie doszło do mocnego uderzenia. Reakcja zawodnika pochodzącego z Hawajów była przerażająca. Wstrząśnienie wymagało hospitalizacji. Dokonano zwolnień w sztabie medycznym ekipy Dolphins, która dopuściła futbolistę po ciężkim urazie do gry. NFL zaktualizowała swoje protokoły medyczne, by nie dopuścić do powtórzenia tej sytuacji w przyszłości.

This is a disaster. Pray for Tua. Fire the medical staffs and coaches. I predicted this and I hate that I am right. Two concussions in 5 days can kill someone. This can end careers. How are we so stupid in 2022. pic.twitter.com/D8S8eEbgda
— Chris Nowinski, Ph.D. (@ChrisNowinski1) September 30, 2022

Na urazy głowy szczególnie narażeni są uprawiający sporty walki. Każdy nokaut wiąże się z obrażeniami mózgu, stąd też CTE występuje często u bokserów, zawodników MMA i wrestlerów. CTE nazywane jest też encefalopatią bokserską. Efekty ciężkich ciosów przyjętych na głowę ujawniają się po latach. Zdarzają się niestety momenty, kiedy nokaut przynosi śmierć. Do śmierci na ringu w zdecydowanej większości przypadków dochodzi w wyniku urazów głowy. Krwiaki mózgu, udary czy uszkodzenia płatu politycznego. Wszystko to prowadzi do zgonów młodych, wysportowanych ludzi, którzy mieli całe życie przed sobą.

CTE może wystąpić również u sportowców, którzy nie uprawiali kontaktowych sportów. Amerykański bobsleista Pavle Jovanovic popełnił samobójstwo w wieku 43 lat. Był pierwszym przedstawicielem tego sportu, u którego stwierdzono przewlekłą traumatyczną encefalopatię, jednak przypadki odbierania sobie życia zdarzały się już wcześniej u bobsleistów. Mikrowstrząsy, przeciążenia, wypadki - to wszystko przyczynia się do powstania syndromu zwanego "sled head".

Istnieje też ryzyko rozwoju chorób mózgu u innych sportowców, którzy lubią osiągać wysokie prędkości. Zmiana technologiczna w Formule 1 przyniosła niepożądany efekt "morświnowania", czyli podbijania bolidów. Kierowcy i szefowie zespołów starają się zwrócić uwagę na ten problem, pokazując, że stwarza on zagrożenie dla zdrowia uczestników rywalizacji. W sportach motorowych za oceanem ta dyskusja jest żywa od dawna. Dale Earnhardt Jr. jeżdżący przez lata w NASCAR, twierdzi, że w trakcie kariery za kierownicą przebył około 25 wstrząśnień mózgu.

Główkowanie zabierające zdrowie

Dolegliwości neurologiczne towarzyszą również piłkarzom. Doktor Willie Stewart z Uniwersytetu w Glasgow od lat bada dyspozycję neurochirurgiczną piłkarzy. Najbardziej niebezpiecznym elementem w piłkarskim meczu czy na treningu jest gra głową. Stąd też obrońcy, którzy wykonują to zagranie częściej niż inni piłkarze są pięciokrotnie bardziej narażeni na zapadnięcie na chorobę Parkinsona bądź Alzheimera niż osoby nieuprawiające piłki nożnej.

Te dane wywołały popłoch w brytyjskim futbolu. Wprowadzono ograniczenia dotyczące treningów gry głową, a wśród najmłodszych grup całkowicie jej zakazano. Piłkarze do 11. roku życia otrzymali zakaz odbijania piłki głową. Przed osiągnięciem pełnoletności treningi tego elementu odbywają się rzadko, a w przypadku seniorskich drużyn możliwe jest wykonanie tylko dziesięciu "główek" w tygodniu podczas treningów.

Zarówno w Anglii, jak i w Niemczech zaczęto przyglądać się przypadkom demencji wśród emerytowanych piłkarzy. W tym gronie były też światowe gwiazdy. Wiadomo, że piłki sprzed lat różnią się od używanych obecnie używanym materiałem i brakiem wodoodporności, czyli zwiększoną wagą w trudnych warunkach pogodowych, ale współcześni zawodnicy też nie mogą czuć się bezpiecznie. Wręcz przeciwnie.

Nie może dziwić, że coraz mniej rodziców zgadza się na to, by ich dzieci uprawiały sporty, które zwiększają ryzyko chorób neurologicznych w przyszłości. W ciągu ostatniej dekady liczba młodych Amerykanów trenujących pełnoprawny futbol amerykański spadła o jedną trzecią. Połowa społeczeństwa uważa, że dzieci nie powinny grać w tą odmianę sportu. Futbol amerykański wciąż jest najpopularniejszym sportem w USA, jednak później może nie być tak kolorowo. Jednym z powziętych środków jest inwestycja w znacznie mniej kontaktowy futbol flagowy. Możliwe, że znajdzie się on w programie letnich igrzysk olimpijskich w 2028 roku w Los Angeles.

Nie da się ukryć, że w sporcie uczyniono wiele, by zwiększyć poziom bezpieczeństwa uczestników rywalizacji. Wciąż są obszary, które wymagają poprawy. Urazy głowy ze względu na ich naturę i skutki są najważniejszym z nich. Konieczne są dobre procedury medyczne, niezależne badania, nakazy noszenia sprzętu ochronnego. Być może będzie musiało dojść do zmiany zasad w niektórych dyscyplinach. Nie obejdzie się w tej kwestii bez protestów ze względu na spadek efektowności. Bez tego jednak przyszłość jest mroczna. Zarówno sportu per se, jak i wszystkich go uprawiających.