Mundial 2022. Barbórka po francusku. Jaki wpływ na tamtejszą piłkę nożną miało górnictwo i polscy imigranci?

Transmisja meczu Francja – Polska na żywo w TVP 1, TVP Sport, TVP 4K, TVPSPORT.PL

Północ węglem stojąca

Surowce naturalne zmieniają przyszłość regionu. Wiele może o tym powiedzieć gospodarz obecnie trwających mistrzostw świata. Katar nie miałby najmniejszych szans na uzyskanie takiego statusu na arenie światowej, gdyby nie ogromne pokłady gazu ziemnego i ropy naftowej. Takim darem dla północnej Francji był węgiel kamienny. Stał się on niezwykle cenny po wybuchu rewolucji przemysłowej. Tak jak na znaczeniu zyskały regiony północnej Anglii, niemieckiego Zagłębia Ruhry oraz Śląsk, tak obszary przy granicy z Belgią stały się kluczowe dla Republiki Francuskiej.

W latach czterdziestych XIX wieku szyby kopalniane zaczęły się pojawiać jak grzyby po deszczu. Doszło do gwałtownego rozwoju takich miast jak Lens, Valenciennes czy Lille. Utrata przez Francję Alzacji i Lotaryngii w 1871 roku sprawiła, że Zagłębie Północne zyskały jeszcze bardziej na znaczeniu. Wydobycie węgla rosło coraz bardziej. Niestety nie brakowało też tragedii. Warunki pracy były surowe, nieprzestrzeganie norm było na porządku dziennym. W 1906 roku doszło do największej katastrofy górniczej w Europie. W kopalni Courrières, dwa kilometry na wschód od Lens doszło do wybuchu pyłu węglowego. Zginęło 1099 osób.

Więcej ofiar i strat, również tych materialnych Zagłębie Północne odniosło w wyniku działań zbrojnych podczas I wojny światowej. Zarówno ententa, jak i państwa centralne zdawały sobie sprawę z potencjału tego miejsca. Walki toczyły się przez cztery lata. Używano podczas nich wszelkich rodzajów broni, w tym również tej najgroźniejszej - chemicznej. Zniszczenia były ogromne. Lens zostało zrównane z ziemią i straciło ponad połowę mieszkańców. Nawet koniec wojny nie oznaczał powrotu do czasów sprzed jej wybuchu. Kopalnie zostały zalane. Infrastrukturę trzeba było odbudować, a nawet jak jakaś przetrwała, wznowienie wydobycia nie było możliwe - brakowało rąk do pracy.

Na ratunek przybyli imigranci. II Rzeczpospolita nawiązała odpowiednią umowę z Francją już w 1919 roku. Korzyści były obopólne. Polacy ograniczyli bezrobocie w kraju, a Francuzi zyskali tak im potrzebnych pracowników. W latach dwudziestych do Francji wyjechało pół miliona Polaków, z czego większość znalazła pracę właśnie w górnictwie. Osiedleni w Zagłębiu Północnym zaczęli się szybko organizować. Powstawały polskie szkoły, centra społeczności czy zrzeszenia. Wydawano polskojęzyczne gazety, a francuskie radio nadawało specjalne audycje w naszym rodzimym języku. Ba, w 1924 roku w Lens założono nawet Polski Związek Piłki Nożnej we Francji.

Ciosem dla regionu okazała się II wojna światowa i niemiecka okupacja. Po jej zakończeniu doszło do kolejnych zniszczeń, a polscy migranci byli zachęcani do powrotu do ojczyzny. W granicach państwa polskiego znalazł się cały obszar Śląska, zatem specjaliści byli na wagę złota. Polacy niejednokrotnie wahali się nad powrotem, biorąc pod uwagę sytuację polityczną nad Wisłą. Na taki krok zdecydowało się 65 tysięcy osób.

Doszło do nacjonalizacji kopalni, by wypełnić luki powstałe po wyjeździe imigrantów. Udało się zapobiec niedoborom energetycznym, ale pierwsze kopalnie zaczęły być zamykane w latach sześćdziesiątych. W 1990 zlikwidowano ostatnie z nich. Zagłębie Północne w 2012 roku zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a pozostałości po kopalniach, w tym szyby i ogromne hałdy, stały się atrakcją turystyczną.

Olivier Giroud – trudna droga nieoczekiwanego rekordzisty

Kopa(szewski)

Górnicze narodzenie regionu pokryło się z narodzinami współczesnego sportu. Północ Francji żyje piłką nożną. Rugby, które jest popularne w południowej części kraju, jest niemal nieobecne w tutejszej przestrzeni publicznej. Symbolem regionu jest założony w 1906 roku Racing Club de Lens. W jego pierwotnych barwach obecna była czerń kojarząca się z górnictwem. Obecnie klub identyfikuje się z kolorami czerwonym i żółtym.

Tak jak w kopalniach, tak i na boiskach zaczęło pojawiać się coraz więcej piłkarzy z zagranicy, w tym z Polski. Istniejące drużyny miały z nimi problemy ze względu na przepisy francuskiej federacji, które zakazywały posiadania więcej niż trzech cudzoziemców w kadrze. Stąd też zakładano zespoły polonijne o swojsko brzmiących nazwach jak Pogoń, Wicher, Unia, Fortuna, Ruch, Wisła, Odra czy Naprzód. Kluby te dołączyły do wspomnianego wyżej PZPN-u we Francji. W 1933 roku zrzeszał on półtora tysiąca zawodników.

Reprezentacja Emigrantów Polskich przyjeżdżała do ojczyzny bądź gościła najlepsze polskie kluby w Lens. Wyniki tych spotkań nie były przesądzone z góry, niejednokrotnie dochodziło do niespodzianek. Po II wojnie światowej polskie drużyny we Francji zostały włączone do tamtejszego systemu rozgrywkowego, większość z nich upadło bądź stało się częścią francuskich ekip.

Polskie nazwiska jednak pojawiały się często w składach meczowych we Francji w latach pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Byli to synowie imigrantów. Najsłynniejszym z nich był Raymond Kopaszewski, który ciężką pracę w kopalni poznał na własnej skórze. Od 14. roku życia pracował przy wózkach na głębokości ponad 600 metrów. W wieku 16 lat w wyniku wypadku częściowo amputowano mu palec wskazujący oraz kciuk lewej ręki.

Kopaszewski, zwany we Francji Kopą miał na szczęście jeszcze talent do piłki nożnej. Grywał w US Noeux-les-Mines. Impulsem dla jego kariery stał się ogólnofrancuski konkurs młodych talentów w 1949 roku. Kopa zajął drugie miejsce w finale w Paryżu, tracąc szansę na zwycięstwo po niewykorzystaniu rzutu karnego. Po tym wydarzeniu podpisał kontrakt z SCO Angers. Dwa sezony dobrych występów sprawiły, że mógł przejść do klubu, o którym marzył już wcześniej, czyli Stade Reims.

Tam o Kopę upomniała się francuska reprezentacja. Debiut zaliczył w 1952 roku w meczu z RFN, pierwszym spotkaniu Francji z niemiecką ekipą narodową. Pojechał na mundial w 1954 roku, ale tam, podobnie jak całej francuskiej kadrze, nie poszło mu za dobrze. Strzelił co prawda bramkę z rzutu karnego, która doprowadziła do zwycięstwa jego kadry z Meksykiem, ale nie pomogło to w wyjściu z grupy.



Lepiej za to było w Stade Reims. W 1956 roku Kopa doszedł z tym klubem do finału pierwszej edycji Pucharu Mistrzów. W finale uległ Realowi Madryt, gdzie przeszedł w następnym sezonie. Tam zdobył to trofeum trzykrotnie, ale nie mógł grać w reprezentacji Francji. Santiago Bernabeu, ówczesny prezes Realu, udzielił mu zgody na wyjazd na mistrzostwa świata w Szwecji w 1958 roku.

Był to turniej Kopy. W fazie grupowej zdobył bramki w meczach z Jugosławią i Szkocją. Asystował dwukrotnie w półfinale z Brazylią, która jednak była nie do pokonania na tym mundialu. W meczu o trzecie miejsce strzelił dwa gole. Został wybrany do jedenastki mistrzostw. Wraz z Kopą we francuskim zespole grał jeszcze jeden potomek polskich imigrantów, Maryan Wisniewski. Na mistrzostwach trafiał dwa razy: w meczu z Paragwajem i Irlandią Północną. Wysiłki Kopy w klubie i w reprezentacji doceniono przyznaniem Złotej Piłki France Football za rok 1958.

Po finale Pucharu Mistrzów rok później Kopa wrócił do Reims. Grał tam do końca kariery. Upamiętniono go w przeróżny sposób. Stadion w Angers przybrał jego imię, podobnie jak nagroda France Football dla najlepszych juniorów na świecie. Znalazł się na wielu listach najwybitniejszych piłkarzy w historii. Zmarł w 2017 roku w wieku 86 lat.



Lens po polsku

Wśród synów polskich imigrantów w Lens pamięta się najbardziej o Arnoldzie Sowińskim. Ten mierzący tylko 175 centymetrów bramkarz pozostał przez cały czas wierny RC Lens. Początkowo obowiązki zawodnicze łączył z pracą elektryka. Jeszcze podczas kariery piłkarskiej aktywnie uczestniczył w pracach nad finansami klubu, które nie były w najlepszym stanie. Trzykrotnie obejmował pozycję trenera zespołu, z przerwami łącznie przez 12 lat. Za swoje zasługi otrzymał Order Narodowy Zasługi w 2006 roku. Zmarł na początku pandemii COVID-19.

Nowa fala Polaków przybyła do RC Lens w latach siedemdziesiątych. Komunistyczny rząd patrzył bardziej łaskawym okiem na zagraniczne wyjazdy polskich piłkarzy, jednak stawiał ostre bariery. Wyjeżdżać mogli jedynie ci, co ukończyli 30. rok życia. Lens było dość popularnym kierunkiem ze względu na uwarunkowania polityczne. Ówczesny I sekretarz KC PZPR, Edward Gierek, znał dobrze język francuski i starał się utrzymywać jak najlepsze relacje dyplomatyczne z Francją. Sam miał doświadczenia z pracy w tamtejszych kopalniach.

W Lens grali wówczas Joachim Marx, który był jednym z najlepszych piłkarzy w historii klubu i późniejszym jego trenerem, Eugeniusz Faber, Walter Winler, Henryk Maculewicz, Mirosław Tłokiński i Ryszard Grzegorczyk. W latach 2001-05 zawodnikiem RC Lens był Jacek Bąk. Obecnie jest tam trzech polskich graczy: Przemysław Frankowski, Łukasz Poręba oraz Adam Buksa.

Gwiazdą drużyny jest Frankowski. Radzi sobie idealnie na prawym wahadle, w Ligue 1 występuje od poprzedniego sezonu. Dzięki jego staraniom RC Lens zakończyło tegoroczne zmagania przed mundialową przerwą na drugim miejscu w tabeli z pięciopunktową stratą do Paris Saint Germain. Do końca nie wiadomo było, czy Frankowski pojedzie na mundial. Czesław Michniewicz znalazł dla niego miejsce w narodowej kadrze. Grał we wszystkich meczach grupowych i zapewne nie inaczej będzie w spotkaniu 1/8 finału MŚ z Francją.



W polskiej reprezentacji mieliśmy dwóch graczy, których rodziny lata temu wyjechali do Francji. Damiena Perquisa oraz Ludovica Obraniaka. Obaj zagrali w kadrze na EURO 2012. Podobne starania czyniono w przypadku Laurenta Koscielnego. Ten na polsko-ukraińskim EURO też wystąpił, ale w barwach Francji.

Północ tętniąca sportem

Zagłębie Północne też gościło mundiale. W 1938 roku w Lille rozegrano mecz ćwierćfinałowy MŚ między Węgrami a Szwajcarią, a 60 lat później takich zaszczytów dostąpiło Lens. Wtedy zorganizowano tam sześć mundialowych spotkań, w tym mecz 1/8 finału między Francją a Paragwajem, gdzie złotą bramkę na miarę awansu gospodarzy do dalszej fazy zdobył Laurent Blanc.

Mimo stereotypowej niechęci w regionie do rugby w Lille przeprowadzone zostanie pięć meczów przyszłorocznego Pucharu Świata w rugby goszczonego przez francuskie miasta. W jednym ze starć gospodarze zmierzą się z Urugwajem, ale w dużym stopniu liczy się na turystów z Anglii, którzy na stadionie w Villeneuve-d'Ascq będą mogli dwukrotnie dopingować swoją drużynę. Jeden mecz rozegrają tam też Szkoci.

RC Lens mimo wygaszenia wszystkich kopalni w Zagłębiu Północnym nie zapomina o korzeniach miejsca, z którego się wywodzi. Przy okazji wypadków górniczych na całym świecie na profilach klubu w mediach społecznościowych składane są kondolencje bliskim ofiar, a z okazji dnia świętej Barbary wypuszczono specjalną serię klasycznych trykotów.

Peu importe le soleil, tous les jours c’est 𝑙'𝑜𝑟 𝑑𝑒 𝐿𝑒𝑛𝑠 qui se réveille 💛

Retrouvez dès 10h le maillot Sainte-Barbe dans l’ensemble des boutiques du club.

ℹ️ https://t.co/24lkTDC2qz#LHistoireDeNotreVie

— Racing Club de Lens (@RCLens) December 3, 2022

Północny wschód Francji, który był kojarzony wyłącznie z przemysłem, stał się ważnym kierunkiem turystycznym. Mimo wciąż krążących wśród Francuzów uprzedzeń przyjeżdża tam coraz więcej osób chcących odpocząć, również w aktywny sposób. Wśród licznej infrastruktury sportowej znajdziemy tam też.. stoki narciarskie. Działania lokalnych władz są idealnym przykładem powodzenia projektu zielonej transformacji. Nie zabrakło w niej też miejsca na sport.