30 lat temu Polacy zostali mistrzami Europy do lat 16. "Nikt nie spodziewał się tego sukcesu"

Brak powołania dla gwiazdy. Znamy kadrę Polaków na Euro

Tytuł wywalczony trzy dekady temu w Turcji jest niesłusznie zapomniany. Niesłusznie, bo tylko cztery razy polska reprezentacja przywoziła z imprez rangi mistrzowskiej złote medale – w 1972 roku z igrzysk w Monachium, w 2001 z ME do lat 18, w 2013 z ME U17 kobiet oraz właśnie z turnieju z 1993 roku. Droga do sukcesu rozpoczęła się trzy lata wcześniej, od utworzenia reprezentacji roczników 1976 i 1977 przez Andrzeja Zamilskiego.

Ponad 200 piłkarzy

Warszawski szkoleniowiec i jego asystent Ryszard Dorożała wyszli z założenia, że chcą sprawdzić wszystkich najzdolniejszych chłopaków w swojej kategorii wiekowej. Szukali wszędzie, nawet na prowincji. W ciągu trzech lat Zamilski powołał ponad 200 (!) zawodników na mecze i konsultacje. Na Euro mogło pojechać ich tylko 16. Sito selekcji było zatem bardzo wąskie.

– Łukasz Surma rósł, Maciej Żurawski miał kontuzje, Artur Wichniarek był jeszcze za słaby – tak Zamilski tłumaczył po latach nieobecność kilku znanych zawodników w rozmowie z periodykiem "Historia Polskiej Piłki Nożnej". Na tym jednak lista się nie kończy. Do Turcji mogli pojechać tak znani później gracze, jak Kamil Kosowski, Marek Saganowski, Marcin Baszczyński czy Radosław Sobolewski.

– Znaleźć się w notesie trenera było wielkim wyzwaniem i wyróżnieniem. Samo znalezienie tylu graczy przy braku internetu czy autostrad stanowiło ogromny wyczyn. Trener Zamilski dokonał zresztą trafnych, sprawdzonych wyborów – przyznaje Marcin Drajer. Ówczesny junior Lecha Poznań dodaje, że kadra powstawała nie tylko pod kątem umiejętności piłkarskich, ale i cech charakteru.

Drajer był już na drugim zgrupowaniu, natomiast Artur Andruszczak miał dużo dłuższą drogę do kadry. Szkoleniowcy zauważyli go podczas rozgrywek o Puchar Michałowicza w barwach reprezentacji województwa gorzowskiego. – Zostałem powołany na konsultację. Trener Zamilski miał wobec mnie bardzo duże zastrzeżenia. Zadzwonił do mojego szkoleniowca w Stilonie mówiąc, że jestem słabo wyszkolony technicznie. Zacząłem pracować indywidualnie. W domu na przykład żonglowałem piłeczką tenisową. Po pół roku znów zostałem powołany i przekonałem do siebie trenera – wspomina.

Buffon we łzach

Wszyscy podopieczni Zamilskiego nawet po latach mówią o nim bardzo ciepło i sporo mu zawdzięczają. – Sprawiedliwy, sumienny, wymagający, ale miał u nas kredyt zaufania. Cokolwiek nie powiedział, było to dla nas święte. Cały sztab zresztą pełnił rolę ojca. Częściej jeździliśmy na zgrupowania niż byliśmy w domu, więc trenerzy nas wychowywali. Zależało im na tym, byśmy wyszli na ludzi. Pilnowali szkoły, bo zbliżały się matury – przyznaje Drajer.

Droga do finału była długa. Na początek biało-czerwoni rozbili w eliminacjach San Marino i Walię. W fazie grupowej już w 7. minucie meczu ze Szwajcarią stracili bramkę, ale ostatecznie doprowadzili do remisu. Po zwycięstwach nad Islandią i Irlandią Północną zaczęły się kolejne emocje. W ćwierćfinale Polacy pokonali Belgów po rzutach karnych, w półfinale zaś kluczowa okazał się gol Andruszczaka w dogrywce. To bodaj pierwszy przypadek zastosowania zasady złotej bramki w historii naszego futbolu.

Finałowym przeciwnikiem była reprezentacja Włoch, którzy bardzo mocno odgrażali się Polakom przed spotkaniem. Biało-czerwoni nie ulegli presji i zagrali świetną pierwszą połowę. Jedną z akcji w 21. minucie wykorzystał Marcin Szulik. Pokonał legendarnego Gianluigiego Buffona, który – sądząc po jego autobiografii – wciąż pamięta o tamtej sytuacji. Po przerwie to Włosi przejęli inicjatywę, ale kapitalnie bronił Andrzej Bledzewski. Z trybun stadionu w Stambule zachwycał się nim ówczesny polski bramkarz numer 1, Jarosław Bako.

Drużyna Zamilskiego dowiozła korzystny rezultat do końca. Trofeum powędrowało zatem w ręce kapitana Mariusza Kukiełki, natomiast jego włoski odpowiednik Francesco Totti (nie zagrał w finale) musiał obejść się smakiem. Świadkiem sukcesu była spora grupa polskich dziennikarzy, którzy relacjonowali mecz o złoto… dość przypadkowo. Głównym celem ich podróży były bowiem mistrzostwa świata w zapasach. To dzięki temu zrządzeniu losu informacje o wygranej Polaków błyskawicznie dotarły do kraju. Mówimy o mistrzostwie dla drużyny, która tuż przed wylotem nie miała nawet kompletnego sprzętu. Zamilski osobiście załatwił stroje od sosnowieckiej firmy Senior.

Absurdalne zakończenie

– Nikt nie spodziewał się takiego sukcesu. PZPN nie był na niego przygotowany. Pamiętam, że związek dał nam wybór nagrody – 600 złotych lub… magnetowid. Ponadto wyróżniły mnie władze Gorzowa i gorzowskiego związku. Na początku było miło – wywiady, upominki – ale potem trzeba było szybko wrócić do normalności – mówi Andruszczak.

Nagrodą za zwycięstwo w ME był awans do mistrzostw świata U17, rozgrywanych jesienią w Japonii. Drużyna wzmocniona Wichniarkiem i Piotrem Orlińskim znowu grała jak z nut. Polacy pokonali w grupie Chiny i Tunezję oraz wysoko zremisowali z Chile. Ćwierćfinał z USA był kolejnym popisem umiejętności, w półfinale natomiast Nigeria z fenomenalnym Nkwankwo Kanu okazała się zbyt mocna.
.
Spotkanie o brąz z Chile miało niecodzienne okoliczności. – Mieliśmy dużą przewagę, ale... mecz został skrócony o dogrywkę. Zbliżała się jakaś burza lub huragan. Od razu zarządzono karne. Szkoda tego spotkania, bo według mnie zasługiwaliśmy na brąz – uważa Andruszczak. Kadra Zamilskiego zakończyła swój żywot rok później w niewytłumaczalny sposób. Przegrała bowiem z Danią… aż 0:10! – Bilans i tak jest dodatni, bo wcześniej wygraliśmy 11:0 z Arubą – odpowiadał w swoim stylu Zamilski.

Śladami ojca

Wydawało się, że przed młodymi Polakami świat stoi otworem. Większość z nich szybko dostało szansę w seniorach. Jeszcze przed turniejem w Ekstraklasie zadebiutowali Marcin Thiede i Kukiełka. Ten drugi – pierwszy gracz wyselekcjonowany przez Zamilskiego – dokonał tego w Siarce Tarnobrzeg jeszcze przed 16. urodzinami. Skok na głęboką wodę wykonał strzelec gola w finale. Szulik z malutkiego Dozametu Nowa Sól wyjechał do Saint-Etienne, ale kompletnie przepadł. Odnalazł się rok po finale w przeciętnym Hutniku Warszawa.

Największe nadzieje wiązano z Maciejem Terleckim – synem słynnego reprezentanta Polski, Stanisława. Obaj dokonali zresztą rzeczy niezwykłej, grając wspólnie na boisku w drugoligowej Polonii Warszawa. To działo się już w 1992 roku. Wtedy też Terlecki junior wyjechał na treningi z pierwszym (!) zespołem Bayernu Monachium.

Trzydziestosiedmioletni Stanisław Terlecki i jego piętnastoletni syn Maciej Terlecki - pozują po meczu Polonia Warszawa - Boruta Zgierz, w którym obaj zagrali w barwach Polonii. 21 listopada 1992 pic.twitter.com/mSQ7cWsDjY

— Marcin Markowski (@MarcinMarkows18) July 4, 2022

– Był liderem naszego zespołu. Miał pewne problemy mentalne i czasami nie potrafił sobie z tym poradzić, ale na boisku robił różnicę swoją jakością piłkarską – wspomina Drajer. Ostatecznie Terlecki wylądował w Anderlechcie. Mimo znakomitych referencji (wybrano go do najlepszej jedenastki MŚ w Japonii) nie doczekał się debiutu i dwa lata później grał już w ŁKS-ie.

Mimo wszystko, czas pozytywnie zweryfikował oko Zamilskiego, bowiem każdy z 18 zawodników przynajmniej raz wystąpił w Ekstraklasie. Największa karierę zrobił Mirosław Szymkowiak, który z bocznego obrońcy przekształcił się w rozgrywającego na solidnym, europejskim poziomie. Szkoda, że zakończył karierę już w wieku 30 lat.

Sporo spotkań w reprezentacji zanotowali Arkadiusz Radomski i Kukiełka, ponadto zdobyli uznanie w zachodnich ligach – Holandii i Niemczech. Epizody w kadrze mają Bledzewski i Terlecki, bardzo solidni ligowicy. Na podobne miano zasłużyli także Jacek Magiera, Szulik, Andruszczak i Drajer. Również pozycja trenera Zamilskiego znacznie wzrosła. Szkoleniowiec stał się fachowcem od reprezentacyjnej pracy z młodzieżą, a za czasów Jerzego Engela i Leo Beenhakkera współpracował nawet z dorosłą kadrą.

Po drugiej stronie

W niektórych przypadkach losy nie były tak pomyślne. Kilka lat po Euro Wojciech Rajtar – jeden z największych talentów ekipy – ledwo uszedł z życiem po wypadku samochodowym. Drogowe incydenty mają za sobą Sylwester Janowski (jako jedyny nie zagrał na Euro) i Piotr Bielak. Obaj śmiertelnie potrącili pieszych i zostali skazani w zawieszeniu. Po tamtych życiowych zakrętach wyszli jednak na prostą.

Koniec piłkarskiej kariery dla większości nie oznaczał końca futbolowego rozdziału. Złoci medaliści pełnili lub wciąż pełnią różne role. Największe osiągnięcia po drugiej stronie ma Magiera – mistrz Polski z Legią, obecnie walczący o ligowy byt dla Śląska. Szymkowiak i Terlecki spełniali się w roli telewizyjnych ekspertów. Drajer jest natomiast trenerem koordynatorem w Wielkopolskim ZPN.

– To był piękny czas. Jeździliśmy po świecie. Tuż przed turniejem byliśmy w Wenezueli, trzy miesiące później – w Japonii. Wspomnienia wracają zwłaszcza przy rocznicach. Sentyment pozostał, ale często zastanawiam się, czy później mogliśmy osiągnąć więcej w seniorskiej piłce – rozmyśla Drajer. Andruszczak również jest dumny z tamtego okresu. Obecnie zachęca dzieci do udziału w zajęciach hasłem: "Trenuj z mistrzem Europy". – Dzieciaki pytają, gdzie i z kim grałem. Fajnie, że o to dopytują, bo to dla nich bodziec do ciężkiej pracy. Nawet pochodząc z mniejszej miejscowości można osiągnąć sukces – mówi jedyny aktywny zawodnik z tamtej drużyny. Mimo blisko 46 lat na karku, Andruszczak jest grającym trener Iskry Janczewo w gorzowskiej A-klasie.

– Wciąż sprawia mi to frajdę. Chyba potrzebuję, a wręcz domagam się tej adrenaliny, do której przyzwyczaiłem się od blisko 40 lat. Cały tydzień czekam, aż przyjdzie sobota i znów założę korki, a po meczu w miłej atmosferze porozmawiam z chłopakami, wypiję małe piwko. Dopóki będę zdrowy, będę chciał grać, bo wciąż kocham piłkę – uśmiecha się jeden z 16 mistrzów Europy U16.

Mistrzowie Europy U16 z 1993 roku

bramkarze
Andrzej Bledzewski (1977, Bałtyk Gdynia) – 213 meczów w Ekstraklasie, 1 mecz w reprezentacji 
Sylwester Janowski (1976, Siarka Tarnobrzeg) – 11/0 ESA

obrońcy
Marcin Drajer (1976, Lech Poznań) – 128/0 ESA
Mariusz Kukiełka (1976, Siarka Tarnobrzeg) – 169/19 ESA, 20/3 A
Jacek Magiera (1977, Raków Częstochowa) – 233/25 ESA
Mirosław Szymkowiak (1976, Olimpia Poznań) – 242/27 ESA, 33/3 A
Marcin Thiede (1976, Zawisza Bydgoszcz) – 4/0 ESA

pomocnicy
Marek Kowalczyk (1977, Śląsk Wrocław) – 35/2 ESA
Arkadiusz Radomski (1977, Lech Poznań) – 47/0 ESA, 30/0 A
Wojciech Rajtar (1976, Hutnik Kraków) – 4/0 ESA
Marcin Szulik (1977, Dozamet Nowa Sól) – 151/8 ESA
Maciej Terlecki (1977, Polonia Warszawa) – 200/18 ESA, 1/0 A
Artur Wyczałkowski (1976, Petrochemia Płock) – 49/4 ESA

napastnicy
Artur Andruszczak (1977, Stilon Gorzów Wielkopolski) – 171/10 ESA
Piotr Bielak (1976, Lublinianka Lublin) – 9/1 ESA
Tomasz Kosztowniak (1977, Śląsk Wrocław) – 1/0 ESA

trener: Andrzej Zamilski (1945)
asystent: Ryszard Dorożała (1949)

ME U16 1993 – mecze Polaków

eliminacje
San Marino – Polska 0:2 (Terlecki)
Walia – Polska 0:1 (Szymkowiak)
Polska – Walia 1:0 (Andruszczak)
Polska – San Marino 6:0 (Rajtar x2, Terlecki x2, Kosztowniak, Kowalczyk)

turniej finałowy
Polska – Szwajcaria 1:1 (Terlecki)
Polska – Islandia 2:0 (Bielak, Drajer)
Polska – Irlandia Północna 1:0 (Bielak)
Polska – Belgia 0:0, karne 2:0
Polska – Francja 2:1 (Andruszczak, Terlecki)
Polska – Włochy 1:0 (Szulik)