Rosyjska "produkcja" łyżwiarek figurowych. Brak miesiączki, anoreksja, depresja

Kiedy wyrok i jaka kara za doping? "Czasu jest mało"

Na ścianie ocalałych

Jeszcze kilka lat temu nazwisko Eteri Tutberidze nie było szeroko znane. Jako zawodniczka nie osiągnęła spektakularnych sukcesów i po zakończeniu kariery skupiła się na zarabianiu pieniędzy jeżdżąc w łyżwiarskich rewiach. Środki szybko się jednak skończyły. – Zaczęłam chodzić do kościoła baptystów, bo tam rozdawano darmowe jedzenie. Musieliśmy siedzieć i przeczekać całe nabożeństwo, bo po jego zakończeniu przynoszono wodę i kilka kanapek – opowiadała w rozmowie z rosyjską federacją.

Ślad na psychice trenerki zostawiły też wydarzenia z 1995 roku. Tutberidze mieszkała zaledwie przecznicę od budynku federalnego w Oklahoma City, który stał się celem zamachu terrorystycznego. 19 kwietnia Timothy McVeigh i Terry Nichols spowodowali wybuch ciężarówki wypełnionej materiałami ANFO. Śmierć poniosło 168 osób. – Pamiętam gruz, szkło, krew i okaleczone ciała. Na początku nie rozumiałam, co się stało. Jeszcze chwilę wcześniej widziałam budynek, a teraz go nie ma. Jest tylko kurz... – wspominała.

Nazwisko Tutberidze do dziś widnieje na "ścianie ocalałych" w miejscu wybuchu. Po 6-letnim pobycie w USA wróciła do Rosji, gdzie początkowo pracowała jako instruktor amatorów. Dopiero w 2008 roku zaczęła trenować łyżwiarzy figurowych. Lodowisko Chrustalnyj w Moskwie wciąż jest jej domem. Ale z roku na rok obiekt okrywa się coraz gorszą sławą...

"Nie mogłyśmy nawet pić wody"

Nazwisko Tutberidze w światowych mediach pojawiło się dopiero w 2014 roku. Podczas igrzysk w Soczi jej zawodniczka, Julia Lipnicka, zachwyciła kibiców w zawodach drużynowych. Niezwykle gibka, kręcąca zjawiskowe piruety łyżwiarka znalazła się na ustach wszystkich po brawurowym programie do muzyki z filmu "Lista Schindlera". Indywidualnego medalu z igrzysk nie przywiozła, ale z marszu okrzyknięto ją nową nadzieją łyżwiarstwa figurowego. I już kilka tygodni później sięgnęła po wicemistrzostwo świata.

Tak jak szybko jej gwiazda rozbłysła, tak samo błyskawicznie zgasła. Łyżwiarka opuściła grupę Tutberidze, a po kolejnych nieudanych występach i kontuzjach w wieku zaledwie 19 lat zakończyła karierę! – Straciłam wolność, czuję nieustanną presję, trudno mi sprostać oczekiwaniom – mówiła, gdy po jednym ze startów nie pojawiła się na ceremonii medalowej. Powód? Zajęła "tylko" drugie miejsce.

Później na jaw wyszły ogromne problemy Lipnickiej z odżywianiem. Przez kilka lat zmagała się z anoreksją. – By z niej wyjść, musiała udać się na terapię do Izraela. Wszystko trwało trzy miesiące – opowiadała matka mistrzyni Europy z 2014 roku. W tym czasie rosyjskie media żyły doniesieniami o tym, że Tutberidze zachęcała Lipnicką do utrzymywania niskiej wagi i spożywania odżywek w proszku.

Lipnicka nie była jedyna. W jednym z wywiadów Daniił Glejchiengauz, główny choreograf w grupie Tutberdzie, cieszył się z faktu, że 14-letnia Anna Szczerbakowa "po zjedzeniu dwóch krewetek czuje się pełna i nie ma obsesji jedzenia". Alina Zagitowa opowiadała natomiast o tym, że podczas przygotowań do igrzysk zawodniczki obowiązywał zakaz picia wody. – Mogłyśmy tylko przepłukać jamę ustną. Wszystko trzeba było później wypluć – zdradzała. W 2018 roku dziennikarze "Russian Times" przygotowywali dokument o treningach rosyjskich łyżwiarek. Te nie chciały pokazywać w filmie, jakie wyniki wyświetla waga. – W naszym sporcie każde 200-300 gram ma znaczenie. Nie możemy tracić aerodynamiki – tłumaczyła.

To nie tylko problem rosyjskiej szkoły, bo w różnych krajach łyżwiarki słyszą podobne komentarze. "Tłuszcz nie lata", "jesteś za ciężka, żeby cię podnieść" – to tylko niektóre z nich. – Dziewczyny są przerażone, gdy ich ciała dojrzewają, nabierają kształtów. To zmienia fizykę skoków i zawodniczki próbują zatrzymać ten proces. Znam takie, które przeżyły rok bez miesiączki, bo nie odżywiały się odpowiednio – mówiła Amerykanka Karina Manta.

Jak się okazuje mężczyźni wcale nie są traktowani ulgowo. – Nasze kończyny mają wyglądać na dłuższe. Spotkałem zawodników, którzy doznawali kontuzji, bo ograniczali się do spożywania tylko takiej liczby kalorii, jaka jest potrzebna do wykonania 4-minutowego programu. Znam jednego łyżwiarza, który zjadał dokładnie tyle kalorii, ile spalił. Gdy zjadł więcej, szedł do toalety wymiotować, bo bał się, że to wpłynie negatywnie na jego jazdę – opowiadał łyżwiarz Joe Johnson.

Wspomniane Zagitowa i Miedwiediewa były największymi sensacjami igrzysk w Pjongczangu. Ta pierwsza, w wieku zaledwie 15-lat sięgnęła po złoto, bijąc w programie krótkim rekord świata. 18-letnia Miedwiediewa zdobyła srebro. Jednak po olimpijskich zawodach wybuchł skandal, gdy Tutberidze zdradziła, że Miedwiediewa namawiała ją do zatrzymania Zagitowej na poziomie juniorskim, aby ona sama mogła wygrać zmagania w Korei Południowej.

Miedwiediewa odeszła później z grupy Tutberidze i przeniosła się do Kanady, do ośrodka Briana Orsera. Tam zaczęła pracę z dietetykami. – W Pjongczangu ważyłam 1,5 kilograma mniej niż na mistrzostwach świata rok wcześniej. To był trudny czas, ale nie miałam wyjścia. Byłam "sucha", praktycznie bez mięśni, a wtedy organizm zatrzymuje wodę. Stajesz się ciężki i spuchnięty. Każdy ruch jest wtedy trudny i powoduje uszkodzenia ciała – opowiadała.

Z powodu pandemii koronawirusa Miedwiediewa w 2020 roku wróciła do ośrodka w Moskwie, a Tutberidze zaczęła oskarżać Orsera o to, że jej zawodniczka przybrała na masie i osiąga słabe wyniki. Wkrótce później Miedwiediewa zawiesiła karierę z uwagi na powtarzające się problemy z plecami. – W wieku 22 lat mam chroniczny ból kręgosłupa. Zrobienie skrętu w lewo czy prawo sprawia mi ogromny problem – opowiadała.

Zagitowa ze sportu wycofała się w 2019 roku, tłumacząc swoją decyzję problemami z utrzymaniem wagi. – My łyżwiarki musimy unikać tycia. Wielu mówi, że to kwestia dojrzewania, a ja myślę, że to wszystko bzdury. Po prostu zamknij usta i nie jedz, albo jedz troszeczkę – powiedziała w wywiadzie dla portalu sportbox.ru. W innej wypowiedzi ubolewała, że w wieku 19 lat "jest już za stara, by walczyć z młodszymi koleżankami, które wykonują poczwórne skoki. Zasugerowała też, że jeśli myśli o takiej ewolucji musi... schudnąć.

Do rywalizacji może nie wrócić także Daria Usaczowa, która miała w Pekinie bić się o olimpijski medal. 15-latka upadła podczas japońskiego etapu Grand Prix i złamała biodro. Z tafli ewakuowano ją na wózku inwalidzkim. – Rodzaj urazu, którego doznała, wynika z nagromadzeniu zmęczenia w danej części ciała. To efekt zbyt częstego powtarzania jednego elementu podczas treningów – stwierdziła doktor Jane Moran dla "Business Insider".

"Zawodniczki są jak jednorazowe kubki na kawę"

Tutberidze zapoczątkowała nową erę w światowym łyżwiarstwie. Jej podopieczne, często nazywane "fasolkami" są znane z wykonywania skoków z czterema obrotami. Niewiele solistek spoza moskiewskiej grupy jest w stanie nawiązać z nimi rywalizację. Zmuszanie ciała do tak skrajnego wysiłku ma jednak swoją cenę, bo zawodniczki zmagają się z wieloma kontuzjami i często kończą kariery po zaledwie 2-3 sezonach startów na najwyższym poziomie. Sama trenerka nie ukrywa, że w jej grupie zajęcia trwają niekiedy nawet 12 godzin dziennie. Inni szkoleniowcy zarzucają Tutberidze lekceważenie zdrowia łyżwiarek i brak umiejętności pracy z dojrzałymi sportowcami, których "woli wymieniać ich na młodsze, sprawniejsze modele".

– Należy podnieść wiek, który uprawnia do startu w zawodach seniorskich. Wtedy zawodniczki do czasu debiutu zdążą wytrenować swoje ciała i będą po prostu zdrowe. To ich narzędzie pracy i nie można traktować go barbarzyńsko. Solistki są jak jednorazowe kubeczki na kawę. Nikt nie lubi z takich pić. Ja też nie lubię jednorazowych mistrzów – powiedział niegdyś Rafael Arutyunyan, trener obecnego mistrza olimpijskiego, Nathana Chena.

– W tej chwili w czołówce pojawiają się dzieci, a nikt nie szanuje starszych zawodniczek. To może zaburzyć cały sport. 20-latki przegrywają z 13-latkami i decydują się na zakończenie kariery, bo nie mają siły, są wypalone. Tak jak wszyscy uwielbiam oglądać poczwórne skoki, wykonywane przez młodszych zawodników, ale nie chcę, żeby przez kontuzje rezygnowali ze sportu jako nastolatkowie – komentowała w rozmowie z TVPSPORT.PL Surya Bonaly, pierwsza kobieta w historii, która podjęła próbę wykonania poczwórnego skoku.

W łyżwiarstwie figurowym problemy z ciałem przekładają się na umysł i duszę. W konsekwencji coraz więcej łyżwiarzy zmaga się z problemami mentalnymi. Zawodniczki nie radzą sobie z presją oczekiwań i koniecznością ciągłego konkurowania z młodszymi, szczuplejszymi i wykonującymi coraz trudniejsze elementy rywalkami. – Moja trenerka powiedziała, że nie pracuję wystarczająco ciężko, by osiągnąć sukces. Kazała mi opuścić jej szkołę i wracać do domu. Po kilku dniach płaczu pozwoliła mi wrócić – mówiła w jednym z wywiadów Zagitowa. Z kolei siostra Tutberidze stwierdziła kiedyś, że jedynym problemem w grupie prowadzonej przez Eteri jest... lenistwo łyżwiarek.

"Doping? Wszyscy biorą"

Teraz w grupę Tutberidze uderzyły zarzuty dopingowe, ciążące nad Kamiłą Walijewą. 15-latka podczas grudniowych mistrzostw Rosji wpadła na stosowaniu trimetazydyny. O pozytywnym teście poinformowano jednak dopiero 8 lutego, dzień po tym jak solistka wraz z reprezentacją Rosyjskiego Komitetu Olimpijskiego sięgnęła po olimpijskie złoto w zawodach drużynowych. Walijewa została przy tej okazji pierwszą zawodniczką w historii igrzysk, która udanie wykonała skok z czterema obrotami.

Wielu ekspertów winą za zaistniałą sytuacją obarcza nie zawodniczkę, a jej sztab szkoleniowy. – Kamiła nie jest tutaj winna. W tak młodym wieku korzysta się z wiedzy swoich trenerów i zespołu medycznego. Odpowiedzialnych za to dorosłych powinno się wyłączyć ze sportu na zawsze. To, co mogli jej podpowiedzieć, to bestialstwo i sprawia, że moje sportowe serce płacze – skomentowała ostatnie wydarzenia Katarina Witt, mistrzyni olimpijska z Sarajewa i Calgary. – Walijewa ma 15 lat. Szczerze wątpię, żeby świadomie stosowała doping. Jest nieletnia. Dorośli całkowicie ją zawiedli – dodał Adam Rippon, były amerykański solista.

Czy w sprawę ewentualnego dopingu Walijewej mógł być zamieszany któryś z trenerów z grupy Tutberidze? Dowodów na to nie ma, ale już w 2019 roku pojawiły się w tej kwestii wielkie kontrowersje. 13-letnia Ukrainka Anastazja Szabotowa podczas live'a na Instagramie bez ogródek przyznała, że łyżwiarze trenujący na lodowisku Chrustalnyj stosują niedozwolone środki. – Jak osiągać stabilne wyniki? Bierz dużo prochów. To wszystko. Trzeba znaleźć ten właściwy środek, który pozwoli ci startować na wysokim poziomie – mówiła.

Do dziś zarzuty postawione przez Szabotową nie zostały potwierdzone. Trenerzy z ośrodka w Moskwie zgodnie stwierdzili, że słowa zawodniczki zostały źle zinterpretowane, a ona sama ze względu na młody wiek nie była w stanie wyrazić się jasno. Szef Rosyjskiej Agencji Antydopingowej, Jurij Ganus, obiecał przyjrzeć się sprawie i porozmawiać z łyżwiarką. Ta niedługo później przeprosiła za swoje słowa, tłumacząc się "nerwami związanymi z porażką w ostatnich zawodach". Wątpliwości budzi też postać doktora Filippa Szweckiego, który pracuje z grupie Tutberidze. Ten sam człowiek w 2007 roku... został odsunięty od kadry rosyjskich wioślarzy, po śledztwie, które wykazało stosowanie przez nich dopingu.

Na razie nie wiemy, jaki los czeka Walijewą. Oficjalny komunikat w sprawie dopuszczenia jej do dalszych startów powinien pojawić się w poniedziałek. Niewykluczone, że nawet jeśli nie zostanie zawieszona... i tak nie będzie mogła startować wśród najlepszych. Międzynarodowa Unia Łyżwiarska znów zamierza debatować nad podwyższeniem wieku seniora z 15 do 17 lat. Decyzje w tej sprawie mają zapaść w czerwcu.