Gdy gaśnie światło... Co nokaut robi z pięściarzem?

– Jeśli popełnisz błąd w tenisie, to przegrywasz wymianę. Gdy nawalisz w boksie, to lądujesz na deskach – obrazowe słowa Randalla "Texa" Cobba, byłego pretendenta do tytułu mistrza świata wagi ciężkiej, idealnie oddają brutalny fenomen szermierki na pięści. Nokaut jest jej kwintesencją. Według najprostszej definicji, to uderzenie rywala w taki sposób, by ten stał się trwale niezdolny do kontynuowania walki. W świecie boksu najskuteczniejszym środkiem prowadzącym do tego celu jest cios w głowę.

Realia "bolesnej branży" są bezwzględne. By kibice mogli podziwiać nokaut, ktoś musi fizycznie ucierpieć, a im bardziej efektownie wygląda cała sytuacja, tym większe zainteresowanie budzi w mediach. Idealnie potwierdziło się to w ostatniej walce Artura Szpilki (20-2, 15 KO) z Deontayem Wilderem (36-0, 35 KO), której stawką był tytuł mistrza świata w królewskiej kategorii.

.@BronzeBomber knocks out @szpilka_artur in round 9 and retains his WBC heavyweight title #AndStill #WilderSzpilka https://t.co/aB8J3liY8T

— SHOWTIME SPORTS (@SHOsports) styczeń 17, 2016

Relacja Polaka jest charakterystyczna dla tego typu przypadków – utrata pamięci krótkotrwałej to często spotykane zjawisko u tych, którzy znaleźli się po niewłaściwej stronie nokautu. Co jest jej przyczyną?

– Każdy cios na głowę należy traktować jak uraz mózgowy o dużej sile. Bokserzy mają specyficzny system ochronny, który sprawia, że próg wrażliwości ich mózgów jest dużo wyższy niż ma to miejsce w przypadku zwykłych ludzi. Nokaut – a zwłaszcza ciężki nokaut, jak w tym przypadku – to najczęściej typowe wstrząśnienie mózgu, któremu towarzyszy zanik pamięci krótkotrwałej – tłumaczy w rozmowie ze SPORT.TVP.PL neurochirurg dr Maciej Bujko.

Poobijany mózg

Jednak sam fakt niepamiętania momentu nokautu wydaje się jednym z najmniej istotnych zdrowotnych powikłań związanych z tym zjawiskiem. Ogólnie w boksie można wyróżnić dwa typy uderzeń w głowę – te, które trafiają w linii prostej (głównie tzw. ciosy "proste"), a także te, które trafiają w nią pod różnymi kątami (ciosy sierpowe, haki).

Pojedyncze uderzenie zawodowego pięściarza wagi ciężkiej ma siłę od 200 do ok. 600 kilogramów. Oznacza to, że w trakcie trwającej dwanaście rund walki mistrzowskiej zawodnicy mogą przyjąć na twarz ciosy ważące łącznie nawet kilkadziesiąt ton. Duża część tych uderzeń trafia w głowę. Jak reaguje na nie mózg?

– Gdy bokser przyjmuje cios na głowę, to jego mózg dosłownie obija się o ściany czaszki. Najgorsze dla pięściarzy są ciosy wywołujące rotację głowy, trafiające w nią nie centralnie, a z boku z przyspieszeniem rotacyjnym, czyli tak zwane ciosy sierpowe – wyjaśnia dr Bujko.

Spośród polskich pięściarzy przed Szpilką ofiarą wyjątkowo ciężkiego nokautu został Albert Sosnowski. I to wcale nie w walce o mistrzowski pas z potężnie bijącym Witalijem Kliczką, tylko niespełna rok później, gdy zmierzył się o tytuł mistrza Europy z Alexandrem Dimitrenką.

Po wyrównanych jedenastu rundach o wszystkim miało rozstrzygnąć ostatnie starcie. Polak nie chciał pozostawiać decyzji w rękach sędziów, którzy mieli wszelkie podstawy do tego, by przyznać zwycięstwo miejscowemu faworytowi. Ruszył do ataku i... nadział się na potężny prawy podbródkowy.

Po porażce z Dimitrenką w kolejnych sześciu walkach wygrał tylko dwa razy, trwale wypadając z czołówki kategorii ciężkiej. Czy podobnie będzie teraz ze Szpilką? Niekoniecznie...

– U każdego boksera ten próg wrażliwości mózgu i jego regeneracja wyglądają inaczej. Są tacy, którzy będą w stanie przyjmować nokauty bez wyraźnych i szybko zauważalnych skutków. Duże znaczenie ma wiek – im młodszy, tym większa szansa na szybki powrót do zdrowia – uważa dr Bujko.

– Pięściarz powinien być traktowany jak normalny pacjent po urazie czaszkowo-mózgowym. W takim przypadku rekonwalescencja trwa nawet kilka miesięcy, jednak medycyna w sporcie pełni nieco inną rolą i jej głównym zadaniem jest jak najszybsze przygotowanie zawodnika do startu – dodaje neurochirurg.

Demencja boksera

Jak rozpoznać moment, w którym pięściarz przestaje w ringu być sobą i zaczyna mieć problemy natury neurologicznej? Dokładnie takie pytanie postawili przed sobą badacze z kliniki Cleveland w stanie Ohio. W 2015 roku przeprowadzili badanie na próbie 93 bokserów i 118 zawodników MMA.

– Choć wiemy, że boks i inne sporty walki ściśle wiążą się z urazami mózgu, to nie wiedzieliśmy jak ten proces przebiega i jak rzeczywiście wpływa na zaistnienie encefalopatii bokserskiej – stwierdził nadzorujący badania dr Charles Bernick.

Choroba ta jest jedną z najbardziej tajemniczych w świecie sportu. Pewne jest jedno: encefalopatia to neurologiczne schorzenie zwyrodnieniowe układu nerwowego, niezwykle charakterystyczne dla sportów kontaktowych, głównie boksu, a jej pierwsze objawy mogą pojawić się ok. 15 lat od rozpoczęcia kariery. Przypominają one pod pewnymi względami choroby Alzheimera i Parkinsona. Pierwsze symptomy to obniżenie sprawności umysłowej, drżenie mięśni, zaburzenia mowy i kłopoty z pamięcią, które z czasem przeradzają się w postępującą demencję.

Bernick w swoich badaniach zestawił osoby zawodowo zajmujące się sportami walki (przebadani zostali zarówno początkujący, jak i dysponujący ponad dwudziestoletnim doświadczeniem) z tymi, którzy nigdy nie mieli z nimi styczności. Wyniki prześwietleń i testów sprawnościowych pokazały, że osoby z doświadczeniem w sportach walki potrzebowały więcej czasu na zrozumienie i wykonanie określonych zadań.

Potwierdzono też zależność, w myśl której gorsze wyniki wiązały się z dłuższym stażem. Bokserzy w tych badaniach wypadli zdecydowanie najgorzej.

Ponad wszelką wątpliwość pewne jest to, że boks szkodzi zdrowiu, jednak o encefalopatii wciąż wiadomo niewiele. Dokładny mechanizm jej powstawania nie jest znany, choć współcześni specjaliści w dziedzinie neurologii źródeł doszukują w przyspieszonym obumieraniu komórek nerwowych i urazach tkanki mózgowej.

Po raz pierwszy objawy tej choroby opisano w latach trzydziestych, a ze względu na liczne podobieństwa schorzenie to jest znane także jako "Parkinson bokserów". Za jedne z pierwszych jego ofiar uznaje się Joe Louisa (po zakończeniu kariery zdiagnozowano u niego demencję) i Sugara Raya Robinsona (u którego z kolei wykryto Alzheimera). Wiele czynników wskazuje też na zaistnienie tego zjawiska u Muhammada Alego.

Podejrzany Witalij Kliczko

W 2011 roku bokserski świat zszokował profesor Jonathan Degen, izraelski neurochirurg z Herzliya Medical Center, który pierwszych objawów Parkinsona doszukał się u Witalija Kliczki. Wypatrzył je... w przekonująco wygranej przez Ukraińca walce z Tomaszem Adamkiem.

– Widziałem wszystkie jego walki i chcę go ostrzec: 40 lat to bardzo dobry wiek na to, by zakończyć karierę. Witalij natychmiast powinien skończyć z boksem. Choć dominował w ringu, to nie mógł zadać kończącego ciosu. Nie mam wątpliwości – to kwestia neurologiczna. Sposób wysławiania się Kliczki na konferencji po walce też był niepokojący, brzmiał zupełnie inaczej niż przed nią – przestrzegał Degen.

I choć Ukrainiec oficjalnie wyśmiał doniesienia lekarza, to karierę zakończył niespełna rok później, u schyłku będąc cieniem siebie sprzed lat. Kliczko nie jest jedynym pięściarzem, który słyszał tego typu opinie – w 2013 roku podobną diagnozę 34-letniemu wówczas Manny'emu Pacquiao postawił dr Rustico Jimenez.

Najbliższe lata przyniosą zapewne kolejne świadectwa, które być może przybliżą naukowców do pełniejszego zrozumienia encefalopatii bokserskiej. – Jedno wiemy na pewno: mózgi pięściarzy ulegają zwyrodnieniu dużo szybciej niż ma to miejsce w przypadku przedstawicieli innych sportów – podsumowuje dr Maciej Bujko.

Kacper Bartosiak
Follow @kacperbart