03 cze 2021 | Boks

Muhammad Ali. "Największy" wyrzut sumienia świata boksu?

Kacper Bartosiak

Pięć lat po śmierci Muhammad Ali wciąż pozostaje ważnym punktem odniesienia. W 2021 roku spodziewana jest premiera długo oczekiwanego filmu dokumentalnego Kena Burnsa, który wziął na warsztat całość kolorowego życiorysu mistrza z Louisville. Niedawno został on także jednym z głównych bohaterów książki "Damage", w której Tris Dixon stawia szereg niewygodnych pytań o urazy mózgu w boksie.

DALSZĄ CZĘŚĆ PRZECZYTASZ POD REKLAMĄ

ŻOŁNIERZ, KTÓRY BAWI SIĘ LALKAMI. MARZY O POLSKIM HYMNIE NA IO

Mózg w potrzasku. Dlaczego futboliści umierają młodo?

Czytaj też

Mózg w potrzasku. Dlaczego futboliści umierają młodo?

W amerykańskiej popkulturze temat Alego powraca w różnych odsłonach. Na początku 2021 roku sporym echem odbił się film "Pewnej nocy w Miami" – fabularyzowana wersja wydarzeń, które rozegrały się 25 lutego 1964 roku po słynnym zwycięstwie nad Sonnym Listonem (35-1). Wtedy był jeszcze znany jako Cassius Clay, ale kilka dni po tym zwycięstwie ogłosił przejście na islam i przybrał nową tożsamość. Zanim do tego doszło spotkał się po najcenniejszym zwycięstwie w karierze z piosenkarzem Samem Cookiem, gwiazdą futbolu Jimem Brownem i charyzmatycznym aktywistą religijnym Malcolmem X, który również był członkiem Narodu Islamu.

Wiadomo, że takie spotkanie miało miejsce tuż po walce z Listonem, jednak jego szczegóły są owiane tajemnicą. Regina King stworzyła kameralny obraz, w którym brak akcji rekompensuje wyrazistość postaci. Większość wydarzeń rozgrywa się w hotelowym pokoju, gdzie afroamerykańscy celebryci tamtych czasów wymieniają się doświadczeniami i poglądami na dynamicznie zmieniające się realia społeczne.

Różnice widać już na pierwszy rzut oka. Cooke był wówczas jedną z największych gwiazd muzyki pop, ale często spotykał się z zarzutami o brak dostatecznego zaangażowania w walkę z rasizmem. Malcolm z kolei właściwie nie miał innych priorytetów i lubił chadzać własnymi ścieżkami – do tego stopnia, że na koniec pokłócił się nawet z członkami Narodu Islamu. Brown i Clay są przedstawieni jako młodzi sportowcy u progu wielkości, do których stopniowo zdaje się docierać powaga napiętej sytuacji w społeczeństwie.

"Pewnej nocy w Miami" spotkało się z uznaniem krytyków. Film otrzymał trzy nominacje do Oscara – w tym jedną dla Lesliego Odoma, który wcielił się w rolę Sama Cooke'a. Nawet jeśli część wydarzeń została przejaskrawiona na potrzeby fabuły, to ciąg dalszy dopisany przez życie był bardziej dramatyczny niż jakikolwiek scenariusz. Rok od tego spotkania połowa uczestników już nie żyła. Malcolm X został zamordowany przez niedawnych kolegów z bractwa, a Cooke zginął w tajemniczych okolicznościach w obskurnym hotelu.

Tragiczne zgony przyjaciół wstrząsnęły Alim. Lata sześćdziesiąte były w Ameryce czasem zamachów – w podobnych okolicznościach życie tracili między innymi Martin Luther King oraz bracia John i Robert Kennedy. Pięściarz mimo narastających obaw nie dał się uciszyć. Wręcz przeciwnie – coraz głośniej mówił o sprawach, które go bolały. W szczytowym momencie kariery sprzeciwił się wojnie w Wietnamie, a za odmowę służby wojskowej groziło mu więzienie. Choć ostatecznie tam nie trafił, to i tak został pozbawiony mistrzowskiego tytułu i u szczytu fizycznych możliwości przez ponad 3 lata nie mógł bić się w ringu i zarabiać.

Mózg w potrzasku. Dlaczego futboliści umierają młodo?

Czytaj też

Mózg w potrzasku. Dlaczego futboliści umierają młodo?

Droga jedyna w swoim rodzaju

Fenomen Alego polegał na tym, że po powrocie do sportu celował równie wysoko. Gołym okiem było widać, że jest już innym zawodnikiem – nie tak szybkim i zdecydowanie łatwiejszym do trafienia. Mimo to wciąż parł w stronę ognia i chciał walk z najlepszymi. W marcu 1971 roku stanął na jego drodze Joe Frazier (26-0), a pojedynek dwóch niepokonanych mistrzów ogłoszono "Walką Stulecia". Zainteresowanie przerosło oczekiwania – Frank Sinatra pragnął znaleźć się w Madison Square Garden do tego stopnia, że dostał akredytację jako fotograf jednego z magazynów.

Tego dnia lepszy okazał się Frazier, ale to był tak naprawdę dopiero początek dramatycznej rywalizacji, która na zawsze zmieniła historię boksu. Ostatnia część niezapomnianej trylogii rozegrała się w Manili. – Nigdy nie byłem tak blisko śmierci – zdradził po wszystkim Ali. Chciał się poddać przed ostatnią rundą, ale sekundanci nie chcieli o tym słyszeć. W drugim narożniku inaczej na sprawę spojrzał Eddie Futch – trener Fraziera. Widząc zamknięte oko zawodnika i pamiętając rundę, w której przyjął dziesiątki mocnych uderzeń, których już nie widział, podjął decyzję o przerwaniu pojedynku.

To był jeden z wielu dobrych momentów do zakończenia kariery. Ali, mimo wielu zalet, nie potrafił wybrać odpowiedniej chwili na zejście ze sceny. Z pewnością nie pomogły mu zmieniające się realia, w których gwiazdy boksu zarabiały coraz więcej. Przekonał się o tym w 1974 roku, gdy Don King zagwarantował mu 5 milionów dolarów za walkę z George'em Foremanem w Kinszasie. To były kosmiczne pieniądze – za ten jeden pojedynek zarobił więcej niż wielcy mistrzowie pokroju Rocky'ego Marciano i Joego Louisa w karierach!

Ali nie walczył tylko dla pieniędzy. Paliwo dostarczała mu nieustająca chęć rywalizowania na najwyższym poziomie. Wciąż chciał się sprawdzać i to nie zmieniło się nawet wtedy, gdy zaczął podupadać na zdrowiu. Po zwycięstwie nad Foremanem miał już 32 lata – wielu rówieśników było już pięściarskimi emerytami. On wygrał jeszcze 10 walk z rzędu w obronie tytułu, pokonując po raz kolejny Fraziera i Kena Nortona – jedynych dotychczasowych pogromców.

Nie unikał też zawodników nowej generacji. W 1977 roku stanął na jego drodze Earnie Shavers (54-5-1) – mocno bijący król nokautu. Ali przyjął w tym pojedynku wiele uderzeń, ale jakaś siła trzymała go na nogach. Po piętnastu rundach sędziowie przyznali mu wygraną, ale i tak docenił klasę rywala. – Earnie uderzył mnie tak mocno, że wstrząsnęło to moimi przodkami w Afryce! – relacjonował po wszystkim.

Mocne ciosy przyjmował jednak o wiele za długo. W 1978 roku nieopierzony Leon Spinks (6-0-1) pozbawił go tytułu, ale kilka miesięcy później w ostatnim wielkim zrywie Ali zdołał się odgryźć w rewanżu. To sprawiło, że zapisał się w historii jako pierwszy, który trzykrotnie zdobywał tytuł mistrza świata wagi ciężkiej. Przewidywał, że ten rekord przetrwa tysiąc lat, ale nie mógł wówczas wiedzieć, że federacje kilkadziesiąt lat później będą robić wszystko, by mistrzowskich pasów było jak najwięcej...

Parkinson a sprawa bokserska…

Właśnie na tym schyłkowym etapie kariery Alego skupił się Tris Dixon, który w najnowszej książce "Damage" opisuje długą historię urazów mózgu w boksie. W 1928 roku doktor Harrison Martland w eseju zatytułowanym "Punch Drunk" ("Pijani od ciosów") opisał na łamach Journal of the American Medical Association (JAMA) przypadki byłych pięściarzy, którzy po latach zdradzali objawy uszkodzeń mózgu. Wtedy przekonywano, że to dotyka tylko przeciętnych, którzy nie potrafili się odpowiednio bronić lub nie byli wystarczająco dobrzy.

Dziś wiemy, że to nieprawda. Diametralnie zmieniło się bowiem postrzeganie problemu, a zawodnicy nie są już "pijani od ciosów" tylko cierpią na chroniczną encefalopatię pourazową (CTE). "Te stare terminy wyszydzające zjawisko było rzadko używane w przypadku Alego. Być może przedstawiciele mediów uznali, że to zbyt okrutne wobec tego, którego brutalną elegancję kilka lat wcześniej podziwiał świat” – opisuje Dixon.

Zaledwie 3 lata po zakończeniu kariery u Alego zdiagnozowano chorobę Parkinsona. – Spędziłem w ringu 30 lat i przyjąłem wiele ciosów. Sądzę, że te sprawy mogą być powiązane – komentował jeszcze w połowie lat osiemdziesiątych. Wokół słyszał szereg sprzecznych opinii. Z czasem zaczął się skłaniać do tych, które bezpośrednie związki między boksem a jego zdrowiem podważały.

– Nie chciał myśleć, że boks – który kochał całym sercem – mógł doprowadzić go do takiego stanu. Za każdym razem, gdy ktoś opowiada o urazach mózgu futbolistów, tak naprawdę mówi o tym, że futbol te uszkodzenia powoduje. Co miał zrobić Ali? Wstać i powiedzieć: "mówię w ten sposób, ponieważ boksowałem za długo – to boks mi to zrobił"? Następny logiczny wniosek to "nie boksuj", ale Muhammad nie był gotowy, by to powiedzieć – przyznał Thomas Hauser, autor biografii Alego.

W książce pretensji pod adresem mistrza i jego rodziny nie kryje Frankie Pryor – wdowa po Aaronie Pryorze, jednym z największych mistrzów w historii kategorii superlekkiej. "Chciała, by Lonnie Ali – ostatnia żona Muhammada – publicznie odniosła się do tego, co było przyczyną pogorszenia stanu zdrowia jej męża" – tłumaczy Tris Dixon. "Frankie czuła, że zaangażowanie rodziny Alego mogłoby rzucić inne światło na problem urazów mózgu w boksie i przyspieszyć badania, co pomogłoby wielu innym. Skoro boks mógł w końcu zaszkodzić nawet "Największemu", to chyba nie ma w tym żadnego wstydu?" – pyta retorycznie autor.

W przypadku uszkodzeń mózgu najskuteczniejszą metodą jest zbadanie organu, co najdokładniej można zrobić tylko po śmierci. W ten sposób potwierdzono, że mózg 27-letniego Aarona Hernandeza został uszkodzony w stopniu trudnym do wyobrażenia. Gwiazdor futbolowej ligi NFL popełnił u szczytu kariery niewytłumaczalną zbrodnię i szokował otoczenie zmiennością nastrojów. W czterostopniowej skali obrażenia mózgu oceniono na "3". Lekarze z Uniwersytetu Bostońskiego podkreślali, że nigdy nie odnotowano takich zmian u tak młodego zawodnika.

Mózgu Muhammada Alego nigdy nie zbadano. – Nie było takiego pomysłu ani woli rodziny – zdradził dr Abe Lieberman, który jako jeden z pierwszych zdiagnozował u niego zespół Parkinsona. Poznali się w 1984 roku i w kolejnych latach pozostawali w bliskich relacjach. Sam zainteresowany był przekonany, że stan zdrowia to bezpośredni skutek lania w 1980 roku spuszczonego mu przez Larry'ego Holmesa (35-0), który bił go przez dziesięć długich rund.

– Muhammad nigdy nie żałował, że postawił na boks. Nie postrzegał tego w takich kategoriach. Był oddanym muzułmaninem i wierzył, że robił to co mógł, a wszystko co go spotkało to Boża wola – tłumaczył dr Lieberman. Jednak badania zdają się potwierdzać, że grad ciosów znacząco podwyższa ryzyko zachorowania na Parkinsona. Ali szacował, że w trakcie długiej kariery mógł przyjąć nawet 29 tysięcy uderzeń w głowę.

Czy stan "Największego" w ostatnich latach życia to uboczny efekt ponad 20 lat boksowania? Dokładnej odpowiedzi zapewne nigdy nie poznamy, ale dzięki takim książkom jak "Damage" jest szansa na wywołanie ważnej i potrzebnej dyskusji. A Ken Burns przekonuje, że dzięki tytanicznej pracy u podstaw odkrył w archiwach wiele zakurzonych materiałów, które po raz pierwszy ujrzą światło dzienne jesienią w jego 8-godzinnym dokumencie dla stacji PBS.

"Złowione w sieci". Wspomnienie największego – Muhammada Aliego