Sarajewo. Pierwsze takie igrzyska i wojna, która zmieniła wszystko

Pekin 2022. Chinka Eileen Gu najlepsza w big air. To historyczne zawody w tej dyscyplinie na IO

Mroczna strona igrzysk. Świat zauważy dramat Ujgurów?

Czytaj też

Mroczna strona igrzysk. Świat zauważy dramat Ujgurów?

Wybór gospodarza rozstrzygnął się w maju 1978 roku. W pierwszej turze głosowania więcej wskazań otrzymało Sapporo, ale w drugiej to Sarajewo ostatecznie zwyciężyło 39:36. Wyniki mogły zaskakiwać – Bałkany po raz pierwszy w historii miały stać się areną tak dużego sportowego wydarzenia. Miasto-gospodarz wchodziło w skład ówczesnej Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, w której wciąż rządził leciwy Josip Broz-Tito.

Nad wątkiem politycznym warto się na moment zatrzymać, bo te kwestie wydają się kluczowe dla zrozumienia późniejszych losów Sarajewa. – Jestem przywódcą państwa, które ma dwa alfabety, trzy języki, cztery religie, pięć narodów, sześć republik i siedmiu sąsiadów – powiedział kiedyś Tito. Legendę zbudował u schyłku II wojny światowej, kiedy to Jugosławia wyzwoliła się bez niczyjej pomocy jako jedyny kraj w Europie.

Przed wojną Tito pobierał nauki w Moskwie, gdzie zjednał sobie sympatię Józefa Stalina. W 1937 roku został sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Jugosławii pod tym jako Sowieci zabili jego poprzednika, którego podejrzewali o trockizm. W trakcie wojny stanął na czele Narodowej Armii Wyzwolenia Jugosławii (NOVJ), która w szczytowym momencie liczyła ponad 800 tysięcy żołnierzy i prowadziła bezprecedensową w skali Europy partyzancką walkę na na kilku frontach. Nie tylko z niemieckimi i włoskimi okupantami, ale także z chorwackimi ustaszami i serbskimi czetnikami. 

Gdy opadł kurz wojennej zawieruchy, Tito i jego armia triumfowali. Nowa federacja miała być miejscem dla wszystkich – mieszkali tam obok siebie Chorwaci, Słoweńcy, Bośniacy, Serbowie, Czarnogórcy, Macedończycy oraz Albańczycy z Kosowa. Młodzi mężczyźni najczęściej spotykali się w wojsku, które uczyło współpracy ponad podziałami. Rosnący w siłę bohater wojenny w 1948 roku poróżnił się ze Stalinem i nieoczekiwanie wyprowadził Jugosławię z wschodniej strefy wpływów, co oczywiście nie spodobało się w ZSRR.

Tito potrafił postawić się byłemu stronnikowi w inny sposób, o czym może świadczyć treść jednego z telegramów, który został wysłany do Moskwy. "Stalin! Przestań wysyłać do mnie grupy terrorystyczne, bo w przeciwnym razie ja wyślę jednego człowieka i następnego już nie będę musiał" – komunikat tej treści odkryto w 1953 roku już po śmierci radzieckiego dyktatora.

Mroczna strona igrzysk. Świat zauważy dramat Ujgurów?

Czytaj też

Mroczna strona igrzysk. Świat zauważy dramat Ujgurów?

Zaginiona tenisistka odnaleziona. Ale... czy jest już bezpieczna?

Czytaj też

Zaginiona tenisistka odnaleziona. Ale... czy jest już bezpieczna?

Nieśmiałe marzenia o igrzyskach

Dlaczego Jugosławia jako jedyny kraj zdołała się przeciwstawić dominacji ZSRR? Zdecydował szereg czynników. Tito cieszył się w kraju autentyczną popularnością i mógł liczyć na silną armię, a wpływ wojsk radzieckich na uzyskanie wyzwolenia był faktycznie znikomy. Marszałek po zakończeniu wojny zaczął się także dogadywać z Amerykanami i uzyskał wsparcie prezydenta Harry'ego Trumana. Otworzył kraj dla zachodnich dziennikarzy i wybrał nową drogę na czerwonym szlaku, którą z czasem nazwano "titoizmem". 

Lata 60. i 70. to stopniowa liberalizacja na wielu frontach. W Jugosławii pojawili się zagraniczni inwestorzy, a kraj coraz odważniej zaczął się otwierać na turystów. Kontynuację tego trendu miały przynieść właśnie zimowe igrzyska olimpijskie. Po raz ten pomysł pojawił się w 1968 roku. W raporcie Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) wskazano, że Sarajewo i okolice spełniają wszystkie warunki udźwignięcia tak dużej imprezy.

Nie od razu się na to zdecydowano, choć w kraju pojawiły się plany o walce o igrzyska w 1976 i 1980 roku. Ostatecznie zdecydowano się poczekać nieco dłużej, co kandydaturze Sarajewa wyszło tylko na dobre. Pierwszym z kontrkandydatów był Goeteborg, który przedstawił dużo droższy kosztorys. Igrzyska byłyby rozsiane po całej Szwecji i wymagałyby ogromnych nakładów na transport oraz zbudowania dwóch wiosek olimpijskich. 

Drugim rywalem – znacznie poważniejszym – było Sapporo. Organizator zimowych igrzysk w 1972 roku miał wprawdzie gotową infrastrukturę, ale na ponowny wybór było jednak zbyt szybko. Mimo niespecjalnie imponującej kampanii reklamowej zdecydowano się postawić na Sarajewo, które miało na koncie organizację kilku mniejszych imprez sportowych. Plan gospodarzy zakładał, że wszystkie wydarzenia olimpijskie rozegrają się w promieniu 25 kilometrów.

Główna odpowiedzialność za organizację zawodów spadła na barki Branko Mikulicia – wysoko postawionego komunistycznego działacza z Bośni. W latach poprzedzających igrzyska rozbudowano sieć dróg i zmodernizowano sieć kolejową. Lotnisko w Sarajewie poszerzono o dodatkowy pas. Nikt nie żałował pieniędzy na infrastrukturę sportową, za którą w wielu przypadkach odpowiadały zachodnie firmy. Tu kolejny raz przydała się ówczesna specyfika Jugosławii – kraju, który potrafił dogadać się z każdym.

W organizacji nie przeszkodziła nawet śmierć Tity w 1980 roku. Nacjonalistyczne demony powoli budziły się do życia, ale podczas igrzysk jeszcze nie miało to większego znaczenia. Do Sarajewa przyleciało ponad 7 tysięcy przedstawicieli mediów z 39 państw, a igrzyska zapisały się w historii jako pierwsza impreza za kadencji Juana Antonio Samarancha – nowego prezydenta Międzynarodowego Komitetu Olimpijskiego (MKOl).

Zaginiona tenisistka odnaleziona. Ale... czy jest już bezpieczna?

Czytaj też

Zaginiona tenisistka odnaleziona. Ale... czy jest już bezpieczna?

COVID odpuści sportowcom? Spadek zakażeń w Pekinie

Czytaj też

COVID odpuści sportowcom? Spadek zakażeń w Pekinie

Pierwsze takie igrzyska


Sportowych przełomów było zresztą więcej. W 1984 rok po raz pierwszy jako dyscyplinę pokazową zaprezentowano narciarstwo osób niepełnosprawnych. O medale rywalizowano w czterech kategoriach wśród sportowców po amputacjach. W Sarajewie pojawił się także pierwszy czarnoskóry zawodnik z Afryki, który wziął udział w zimowych igrzyskach. Lamine Gueye – jedyny przedstawiciel reprezentacji Senegalu – w konkurencjach zjazdowych zajął 51. i 57. miejsce. Na igrzyska jednak wrócił w 1992 roku po tym jak zainspirowali go... jamajscy bobsleiści. 

Polityczna sytuacja wokół igrzysk była napięta, ale nie przełożyło się to na same zawody. W poprzednich latach ruch olimpijski zmagał się z wieloma problemami. W 1968 roku podczas igrzysk w Meksyku doszło do masakry studentów. Cztery lata później w Monachium miał miejsce zamach terrorystyczny. Po drodze z organizacji zimowych igrzysk zrezygnowało Denver, gdy posłuszeństwo wypowiedzieli mieszkańcy. Zawody w Montrealu kosztowały horrendalnie dużo, z kolei igrzyska w Moskwie zostały w 1980 roku zbojkotowane przez Zachód. 

Tymczasem w Sarajewie właściwie udało się pogodzić wszystkich. Na igrzyska przylecieli sportowcy reprezentujący ZSRR, ale i USA. Impreza w przeciwieństwie do poprzednich nie przyniosła strat finansowych – dzięki sprawności organizacyjnej Branko Mikulicia i wsparciu zagranicznego kapitału udało się wyjść na zero, a nawet zaksięgować kilka milionów zysku, co ciepło przyjęto w MKOl.

Pod względem sportowym klasyfikację medalową zdominował blok wschodni. Wygrali reprezentanci NRD (9 złotych medali i 24 w sumie) przed ZSRR (6 złotych medali i 25 w sumie) i USA (4 złote medale, 8 w sumie). Indywidualnie błysnęła Marja-Liisa Kirvesniemi, która skompletowała złoty hat-trick w biegach narciarskich na dystansie 5, 10 i 20 km, a do tego dołożyła brąz w sztafecie.

Po latach najczęściej wspominam wydarzeniem związanym z igrzyskami w Sarajewie jest jednak występ... łyżwiarzy figurowych. Para Jayne Torvill i Christopher Dean wystąpiła do "Bolero" Ravela, a ich występ przyciągnął przed telewizory ponad 20 milionów Brytyjczyków. Rewolucyjna choreografia została maksymalnie oceniona przez komplet sędziów pod względem artystycznym, co nie wydarzyło się nigdy wcześniej. 

COVID odpuści sportowcom? Spadek zakażeń w Pekinie

Czytaj też

COVID odpuści sportowcom? Spadek zakażeń w Pekinie

Pekin: dlaczego bez kobiet w tej dyscyplinie? Walczyły bez skutku...

Czytaj też

Pekin: dlaczego bez kobiet w tej dyscyplinie? Walczyły bez skutku...

Stadion areną wojny

Po zakończeniu igrzysk dominowały entuzjastyczne reakcje. Wydawało się, że projekt zakończył się sukcesem na wszystkich polach, a Sarajewo może stać poważnym zimowym kurortem na mapie Europy. Wszystko zmieniła chwiejna sytuacja polityczna i upadek Jugosławii. W kwietniu 1992 roku Bośnia i Hercegowina ogłosiła niepodległość, którą uznał Zachód, ale której nie uznali Serbowie.

Tak rozpoczęło się trwające blisko krwawe cztery lata oblężenie Sarajewa, w wyniku którego zginęło lub zaginęło ponad 10 tysięcy osób. Za zbrodnie wojenne podczas oblężenia miasta wysokie wyroki więzienia usłyszeli w Międzynarodowym Trybunale Karnym w Hadze dwa serbscy generałowie. "Trzeba wrócić aż do II wojny światowej, aby znaleźć odpowiednik tych wydarzeń w historii Europy. (...) W okresie objętym aktem oskarżenia w Sarajewie nigdzie nie było bezpiecznie: ani w domu, ani w szkole, ani w szpitalu" – napisano w akcie oskarżenia. 

W wyniku działań zbrojnych zniszczeniu uległo wiele obiektów. Wiele z nich zresztą wykorzystywano w walce – położony na wzgórzu bobslejowy tor był twierdzą, w której magazynowano amunicję i skąd kierowano kolejne ataki. Część aren w kolejnych latach odrestaurowano, ale większość wciąż nosi ślady wojny – z charakterystycznymi dziurami po kulach włącznie. 

Po wojnie domowej Sarajewo stopniowo odzyskiwało dawny blask. Dziś miasto jest kolejnym słodko-gorzkim pomnikiem humanizmu, który przyciąga coraz więcej turystów. Na początku XXI wieku pojawił się pomysł, by miasto włączyło się do walki o organizację zimowych igrzysk olimpijskich w 2010 roku, ale mimo obiecujących planów MKOl nie przekonał się do tej kandydatury. Na sportową mapę miasto częściowo wróciło w 2019 roku, organizując Zimowy Olimpijski Festiwal Młodzieży Europy.

Sarejewo jednak wciąż inspiruje. Tragedię miasta przybliża film „Miss Sarajewo”. Piosenkę o takim samym tytule nagrała grupa U2, która zaprosiła do współpracy Luciano Pavarottiego. Trudne momenty w najnowszej historii Bośni i Hercegowiny przybliżają także filmy fabularne Jasmili Zbanic. „Grbavicę” uhonorowano w Berlinie Złotym Niedźwiedziem, z kolei „Aida” otrzymała niedawno nominację do Oscara.

Pekin: dlaczego bez kobiet w tej dyscyplinie? Walczyły bez skutku...

Czytaj też

Pekin: dlaczego bez kobiet w tej dyscyplinie? Walczyły bez skutku...